هەشمەندیا هلبژارتنان د ناڤبەراسندوقراتی و دیموقراتیێ دا
ل رۆژهلاتا ناڤین، تەنێ دێمۆکراتی د بیاڤێن دەستوور و هلبژارتنان دهێتەکرن، چونکۆ هێشتا دێمۆکراتی وەک سیستەمێ ژیانێ درستنەبوویە. دڤێت وێ ژی بزانین، کۆ فرە پارتاتی و حکوومەتێن بنگەهفرەهـ دێمۆکراتیێ درست ناکەن، چونکۆ ئەڤە بێ دێمۆکراتی ژی دهێنەکرن، بەلێ دێمۆکراتی بێی فرە پارتاتی و حکوومەتێن بنگەهفرەهـ ناهێتەکرن. ئانکۆ راستە فرە پارتاتی، نە مەرجێ دێمۆکراتیێ‌یە، بەلکۆ قەبوولکرنا فرە باوریان مەرجە. ئێدی مەبەست ژ هلبژارتنان، ژ بۆ هلبژارتنان ب خوە نینە، بەلکۆ هلبژارتن ئالاڤەکە، ژ ئەلەمێنتێن بجهئینانا رەواتیا سیاسی.
راستە مە سەرەدەری دگەل دێمۆکراتیێ وەک ئالاڤ “سندۆقا هلبژارتنان” کریە، بەلێ مە گەوهەرێ دێمۆکراتیێ “کولتور و گرێبەستێن جڤاکی” ژ بیرکریە، چونکۆ دێمۆکراتی نە دەنگدانا ل سەر سندۆقانە، بەلکۆ رەوشەنبیریەکا سیاسیا مۆدێرنە. ئێدی دێمۆکراتی بێ خەلکێ دێمۆکرات نابیت، چونکۆ دێمۆکراتی نرخ و کریارە. لەورا دڤێت کار ل سەر دێمۆکراتیا سندۆقا سەری، بەری سندۆقا دەنگدانێ بهێتەکرن، چونکۆ نرخێن دێمۆکراتیا راستەقینە، نە د سندۆقا دەنگان دانە، بەلکۆ د هشمەندیا خەلکی ب خوە دانە.
دێمۆکراتیا جڤاکی، بەری یا سیاسی دهێت، چونکۆ دێمۆکراتی نرخە و فرە پارتاتی و پرۆسێسا هلبژارتنان ژی، وەک ئالاڤێن دێمۆکراتیێ‌نە. ئانکۆ دڤێت دێمۆکراتیا سندۆقێ، ببیتە دێمۆکراتیا ئەقلی، داکۆ ژ پرۆپاگەندا سندۆقراتی، دەربازی دێمۆکراتی ببین، چونکۆ “دێمۆکراتیا بەشدارکرنێ”، جودایە ژ “دێمۆکراتیا سەپاندنێ”. دێمۆکراتیا “سەرکوتکرن، هەژمۆنا لەشکری، کەڤنەشۆپی و میراتگری”، کۆ ب “ستەمکاریا هلبژارتنان” دهێتە بناڤکرن. راستە دێمۆكراتی ب فۆرمەكێ خوەیێ سادە، ب واتەیا پرۆڤەپێكرنا تاكی د پرۆسێسا مافێ دەسەلاتا خوە دایە، بەلێ پا هێشتا ل ڤان دەڤەران ئەڤ تێگەهشتنە درستنەبوویە.
راستە دێمۆکراتی نە تەنێ دەنگدانە، چونکۆ دەنگدان ل نک مە ل سەر بەرنامەکێ سیاسی، جڤاکی و ئابۆری ناهێتەکرن. لەورا هلبژارتن ل کوردستانێ، نە وەک چارەنڤیس و پاشەرۆژ دهێتەکرن، بەلکۆ پتر وەک کولتور و دیلانە. جوداهیا د ناڤبەرا دێمۆکراتی و پەرلەمانی دا، دێمۆکراتی سیستەمێ ژیانێ‌یە، بەلێ پەرلەمان سیستەمێ فەروەریێ‌یە. هلبەت تەنێ پرۆسێسا هلبژارتنان واتەیا دێمۆکراتیێ تێر ناکەت، بەلکۆ دڤێت کار بۆ دێمۆکراتیا ل سەر گرێبەستێن جڤاکی، بهاراگرتنا ئازادیێ و ناسناما هەڤولاتیبوونێ بلندی سەر تەڤ پێکهات و فۆرمێن دی ببیت. لەورا تشتێ ڤێ دەڤەرێ ئاستەنگ دکەت، نەبوونا پرۆسێسا ئازادیێ‌یە، کۆ هێشتا تەڤلی رەوشەنبیریا هەڤولاتیبوون و سیاسەتێ وەک هەست و هشمەندیا تەڤایی نەبوویە. ب ڤی ئاوایی، تا کۆ هزر و پرۆسێسا “بەشداربوونێ”، جهێ “زالبوونێ” نەگریت، رەوشا مە راست نابیت، چونکۆ مەترسیترین ژانێن رەوشەنبیریا مە یا سیاسی، نەبوونا واتەیا ئۆنتۆلۆگیا کوورا ئازادیێ‌یە.
رۆژهلاتا ناڤین ب گشتی و کوردستان ب تایبەتی، پتر مۆدێلا دێمۆکراتیا ستەمکاریێ هاتیە پرۆسێسەکرن، لەورا ئیرۆ ڤێ دەڤەرێ پێدڤی ب “پێلا دێمۆکراتیا دێمۆکراتیێ‌یە، چونکۆ دێمۆکراتیا نوونەراتی تەنێ قووناغەکا ل سەر رێکا نێزیکبوونا بەردەواما ژ دێمۆکراتیا یەکسەر و بجهئینانا حەزا گەلانە”. راستە جاران هەڤرکێن پرۆسەیا دێمۆکراتیێ، فاشیزم و نازیزم بوون، بەلێ ئیرۆ ب ناڤێ دێمۆکراتیێ، پێکۆلێن کۆدەتا و ژ ناڤبرنا دێمۆکراتیێ دهێتەکرن، وەک پرانیا ولاتێن ئورۆپا رۆژئاڤا/ سوید وەک نموونە.
ئازادی ئەو نینە، مرۆڤی مافێ ناسنامێ و دەنگدانێ هەبیت، بەلکۆ کریارا ئازادیێ خوە د بەشداریا سیاسەت/ دەسەلاتداریێ دا دبینیت، یا کۆ ب “دێمۆکراتیا بەشداربوونێ” دهێتە بناڤکرن. ب گشتی، “بەشداریا سیاسی، بەرێ بنیاتێ دێمۆکراتی و گەشەپێدانێ‌یە”. ئێدی پارت ب خوە ژی، یەک ژ رووبارێن گرینگێن دێمۆکراتیێ‌یە، چونکۆ بنگەهێ بەشداربوونا سیاسی، خوە د تەڤلیبوونا پارتیان دا دبینیت. لەورا پرۆسێسا دێمۆکراتی پتر د رێکا فرە پارتان دا، ژ پەرلەمانی درست دبیت.
محسن ئۆسمان
سلێمانی، 2025.10.06