رۆژناما کۆچی، رۆژنامەکا خەلەتە!!

نەوزاد ئامێدی

لساڵا (٩٥-٩٦) ێ، من گوتارەک لسەر ڤی بابەتی نڤیسی بوو. لێ ب مۆخابنیڤە دوی دەمیدا چ گۆڤار و ڕۆژنامە رازینەبوون بەڵاڤکەن. ئەز باوەرم ئەڤرۆژی کەس بەڵاڤ ناکەت، لێ بخێرا سۆسیال میدیایێ دێ بەڵاڤکەین و بێ سێنسور.
دێ هەوڵدەم کورتیەکا وێ نڤیسینێ و چەند تێبینیەکا لسەر بنەمایەکێ ئەکادیمی لڤێرە بەڵاڤکەین. لەوما گەلەک گرنگە بابەت بێهێتە خواندن دویر ژ بیر و باوەرێت ئولی، دا بێهێتە وەرگرتن و تێگەهشتن.
گەلەک مللەتێت دونیایێ دکەڤندا هەیڤ بکارتینا وەک بیڤەرێ دانان و رێکخستنا رۆژ و دەمێت ساڵێ، وەک بابلیا و هندیا و چینیا و جیهيا… وهەر وەسا مۆسلمانا بکار ئینا بناڤێ یا کۆچی. ساڵا هەیڤێ (پارچەکرنا رۆژ و وەرزێت ساڵێ لسەر لڤینا هەیڤێ)، ب دوانزدە هەیڤا پێک تێت، و هەر هەیڤەک دناڤبەرا ٢٩ یان ٣٠ رۆژادایە، و ساڵا هەیڤێ ب ( ٣٥٤و ٨ دەمژمێر و چەند خولەکا) پێک تێت. ئانکو یانزدە بوو دوانزدە رۆژا کێمترە ژ ساڵا زاینی ئانکو یا رۆژێ ئەوا دبیتە (٣٦٥) رۆژ و چەند دەمژمێرەک. لەوما ئەویت ئەڤ رۆژنامە بکارتینان ئەو رۆژێت کێم زیدە دکرن لسەر رۆژناما هەیڤێ دا بگونجیت دگەل رۆژناما رۆژێ، و یا ژهەمیێ گرنگتر، دا هەمی هەیڤ لجهێت خۆدا بێهێن و وەخت نەهێنە گۆهرین. لێ دەمێ مۆسڵمان هاتین و لدویف باهرا بتر یا ژێدەر و لێکولینا، لسەر وەختێ عۆمەرێ کورێ خەتابی ئەڤ رۆژێت زێدە هاتنە راگرتن و ساڵا کۆچی نێزیکی یانزدە رۆژا کێمتر لێهات ژساڵا رۆژێ و زاینی. ژبەر ڤێ چەندێ هەیڤێت رۆژناما کۆچی دەست بلڤینێ کرن و ئێدی هەر سیهـ و دوو ساڵا هەیڤا کۆچی کۆچا خۆ دکەت و دزڤریتە جهێ خۆڤە. ئانکو رەمەزان ئەوا دپائیزێدا دهات، پشتی وێ پێنگاڤێ دەستپێکر دهەمی وەرزێت ساڵێدا هات. و هەیڤا رەبیع الاول و الثانی کۆ هەیڤێت بۆهاری بوون چۆنە زڤستانێ و پائێزێ و هاڤینێ. بمەعنایەکا دی هەر ساڵەکێ هەمی هەیڤ بێکڤە یانزدە رۆژا بەرەڤ سینگی دخشیێن، و هەر سیهـ و دوو ساڵا دێ زڤرنە جێهێ خۆڤە.
لڤێرە مۆسڵمانا کارەساتەک دروستکر و حەتا نۆکە یێ لدوویف دچن و هەوڵنادەن خەلەتیا خۆ چێکەنەڤە. لڤێرە ئەز بەحسێ هندێ ناکەم بۆچی عۆمەری یان مۆسڵمانا وەکر، و چ مەعنا پەیڤا نەسیئەیە یا دروستایی، ئەوا دسۆرەتا تەوبە ئایەتا (٣٧) دا هاتی و بوویە ئەگەرا ڤێ چەندێ. لڤێرە دێ هەولدەین بەس بشێوەکێ ئەکادیمی و عەقلانە هزرا خۆ دڤێ رۆژنامێ داکەین دا بزانین کارتێکرنا وێ یا خەلەت چەندە و چاوایە لسەر ژیانا رۆژانە یا کەسێ مۆسلمان.
داکو خواندەڤان بشیوەکێ باش دڤێ پرسێ بگەهیت، دێ هەوڵدەم چەند نموونەیەکا لسەر ڤی بابەتی ئینم، دا بسۆناهی بابەت بێهێتە خواندن وەرگرتن.
مۆسڵمانا چەند بیرەوەریەکێت تایبەیت یێت هەین، ساڵانە ساخدکەنەڤە و ئاهەنگا بوو دگێرن. بوو بموونە رۆژا دایکبوونا پێغەمبەرێ ئیسلامێ، و رۆژا عاشۆرا و و رۆژا ئیسراء و میعراجێ. لدویف ڤێ رۆژناما کۆچی ئەڤا مۆسلمانا دروستکری و لسەر دچن، هیچ هەلکەفتنەک ژڤان هەلکەفتنا درۆژا خۆدا ناهێت کرن، و هەر سیهـ و دوو ساڵا دبیت جارەکێ بچەقیێت و درۆژا خۆدا بکەن. حیبەتی نەبە، ئەڤە ڕاستیە و دێ لڤێرە دیارکەین کا چاوا ئەڤ چەندە چێتبیت.
پێغەمبەرێ ئیسلامێ لرۆژا ٢٢/٠٤/٥٧١ زاینی ئەوا دکەڤیتە ساڵا فیلی ١٢ ربیع الاول، یێ ژدایک بووی. یەکەم جار ئەڤ رۆژە هاتیە ساخکرن لسەر وەختێ خەلیفێ فاتمیا المعز لدین الله بوو (٠٢/٠٧/٩٦٩ ئەوا دکەڤیتە ١٢ ربیع الاول ٣٥٨ کۆچی). بەس لساڵا (٢٠٢٢) مۆسلمانا ئەڤ رۆژە و هەلکەفتە ل ٨/١٠ ساخکرەڤە و ئاهەنگ گیراندن و لساڵا (٢٠٢٣) ل رۆژا ٢٧/٠٩. ئانکو رۆژا دایکبوونا مۆحەمەدی ل بۆهارێ بوو و پارساڵ ل پایزی هاتە کرن. و هەرساڵ دێ یانزدە رۆژا زوی تر هێت. پسیار لڤێرە ئەوە، ئەرێ چێدبیت کەسەک لبۆهارێ بێهێتە دۆنیایێ و مرۆڤ ل زڤستانێ یان هاڤینێ ئاهەنگا دایکبوونێ بوو بکەت. توو نوکە هەیڤا و ناڤێت وان ژبیر کە، بەس هزرا خۆ د وەرزێت ساڵێدا بکە. مرۆڤ نەشێت رۆژا دایکبوونا کەسێ بگۆهریت لدویف زەوقا خۆ. ئەز لپائیزی یێ هاتیمە دۆنیایێ، دێ لپائیزێ رۆژا دایکبوونا خۆ کەم، نۆقتە و سەری رێزێ.
بهەمان شێوە ئەگەر بەرێ خۆ بدەینە عاشورای، دێ بینین یا ل ( ١٠ محرم ٦١ کۆچی بەرامبەر ١٠/١٠/٦٨٠ زاینی) لکەرەبەلا یا قەومی. ئانکۆ لدویف وەرزێ ساڵێ یا لپاییزێ قەومی، مۆسڵمانا یا کریە یاری، لهەمی وەرزیت ساڵێ دگێرینن.
ئیسراء و میعراج و دویر ژ ناڤەرۆکا بابەتی، لدویف ژێدەرێت مۆسڵمانا یا ل ( ٢٧ رجب ١١-١٢ کۆچی و ١٨/١٠/٦٣٢ زاینی) یا قەومی، بەس مۆسلمان پار ل (١٨/٠٢/ ٢٠٢٣) ئەو رۆژ ساخکرەڤە.
و لسەر ڤی ئەساسی هەمی هەلکەفت و کارێت مۆسڵمانا یێت هاتینە دەستنیشانکرن. و ئەڤە نە ئاریشا مەزنە بەس بەلکو ئاریشا مەزن یا درەمەزانێدا و چۆنا حەجێ و جەژنا. هیچ تشتەک ژڤان هەلکەفتا درۆژێت دخۆدا ناهێتە کرن. چۆنکە ئەڤ هەلکەفتە یێ ب وەرزاڤە و رۆژێت تایبەتێت ساڵێڤە دگرێداینە. بوو نموونە ئەگەر ئەم هاتنە خوارا قورئانێ لسەر پێغەمبەرێ ئیسلامێ بدانینە بەر سینگێ خۆ، دێ بینین کو ئایەت دبێژیت ” انا انزلناه فی لیلة القدر…” ئانکو قورئان دشەڤا قەدرێدا یا هاتیە خارێ،( لڤێرە گرنگ نینە کا هەمی پێکڤە یان پیچ پیچە، یان ب چ شێوە هاتیە خوارێ. ئەڤە وەک نموونەیە). شەڤا قەدرێ ئەوا لێ هاتیە خارێ، شەڤەکا تایبەتا ساڵێیە و دوەرزەکێ تایبەت دا یا چێبووی. و لڤێرە کەسەک نەشێت ڤێ رۆژێ بکەیفا خۆ بینیت و ببەت. ئەو رۆژ ل بیست و ئێکێ بیت یان بیست و سێ یی یان هەر رۆژەکا دی یا رەمەزانێ بیت، نابیت بێهێتە گۆهرین. چۆنکە یا گرێدای وەختێ ساڵێ یە، و نەک ناڤێ هەیڤەکێ یان رۆژنامەکێ یە. وەکی رۆژا دایکبوونێت مرۆڤی، ئەم گرێدایی وەختێ ساڵێینە، نەک ناڤێ هەیڤێ و ئەو رۆژناما ئەم بکارتینین.
ئانکو ب رەنگەکێ دی، ئەگەر ئەڤرۆ رۆژناما زاینی نەمینیت وببیتە هەر رۆژنامەکا دی، ئەز دێ رۆژا دایکبوونا خۆ دوی وەختێ ساڵێ داکەم ئەوێ ئەز لێ بوویم. ئەز یێ دئەیلولێدا بوویم، ئەگەر ناڤێ ئەیلولێ دگەل ئادارێ بگوهرن، ئەز دێ هەر لهەیڤا نەهـ ئاهەنگا خۆ کەم. ئەگەر رۆژناما زاینی نەهێلن و هەر رۆژنامەکا دی بینن، ئەز دێ هەر ل سەرێ پایزێ ئاهەنگا خۆ کەم، چ برێکا رۆژێبیت یان یا هەیڤێ بیت.
بابەتەکێ ئالۆزە و یێ گرانە لسەر دلێ گەلەکا، لێ یا گرنگە مۆسڵمان ڤێ کارەساتێ ڕاستڤەکەن و لسەر ڤێ خەلەتیێ بەردەوام نەبن. و چارەسەری بسۆناهینە دڤێ رۆژا ئەم تێدا دژین. و ئێدی گۆنەهە زەحمەت و رەنج و عیبادەتا ڤێ خەلکێ خرێ دئاڤێدا بچیت.

نەوزاد ئامێدی
کورتەیەک ژنڤسینەکا درێژ، ئەوا لساڵا ١٩٩٥-١٩٩٦ ل دهوکێ هاتیە نڤیساندن