کورد و دەستوور دەسپێکا گرێبەستێن جڤاکی و جڤاکا سڤیل
محسن ئوسمان
ب هزرا من، دەرمانێن گەلێن رۆژهلاتا ناڤین “نەتەوەیبوونا دەستووریە”، داکو دەستوور ببیتە مێتۆد و رێبازا ژیانا گەلان و ب تایبەتی گەلێن فرەنەتەوە. ئیرۆ سێ تشت “ئازادی، ئەقل و دەستوور” بۆ مە گەلەک گرینگن، داکو ئەم بکارین خوە پێ برێڤە ببەین، چونکو تشتێ مافێن هەڤولاتی دپارێزیت، گرێبەستێن جڤاکینە. ب سەرهەڤ، دەستوور بابێ تەڤ قانوونانە، لەورا چەڤەنگێ ئازادی و فەروەریا قانوونێ‌یە، یاکو گرینگیەکا مەزن رێزانی و ژیانا هەڤولاتیان ددەت. ئێدی نە تشتەکێ حنێرە، دەستوور ل ڤان دەڤەران ببیتە جەمسەرێ هەڤرکی و ناکۆکیا د ناڤبەرا دەسەلاتداران دا.
ب ئاوایەکێ دی، چاخێ گرفتێن “دەستوور و قانوون”ی، د مەژیێ مرۆڤی دا درست دبن، دێ هنگی زمانێ هێزێ سەردەست بیت. لەورا دەما ئەقل بێدەنگ دبیت، هنگی هێز دهێتە زمان. ب ڤێ یەکێ، ل ڤێ دەڤەرێ مە خەباتا دەستووری، دێمۆکراتی و هەڤقەبوولکرنێ نەکر، لەورا ئەگەرێن سەرەکیێن تێکچوونا ئەزموونێن فەروەریێ، ڤەدگەرنە نەبوونا بهایێ “ئازادی، دادپەروەری و دێمۆکراتی”ێ. ب ڤێ تێگەهشتنێ، دادپەروەری و دێمۆکراتی ب هەبوونا پرۆسێس و سازیان دبیت، چونکو ڤان هەرسێ تێگەهان “ئازادی، دادپەروەری و دێمۆکراتی”، بێی سازی و پرۆسێس چ واتە نابن.
ئیرۆ کوردستان، د ڤالاتیەکا “دەستووری، قانوونی و چارەنڤیس” دا دەرباز دبیت. ئانکو ل رۆژهلاتا ناڤین، چونکو هێشتا دەستوور و قانوونێ رێیا خوە نەدیتیە. سەرباری پرۆسێسا دەستوور و قانوون نە روونشتیە، هێشتا “هەڤولاتیبوون، دادپەروەری، وەکهەڤی و ئازادی” ژی پەیدا نەبوویە. ژ بەر هندێ، ئاستێ مرۆڤبوونێ/ هەڤولاتیبوونێ ژی گەلەکێ نزمە، لەورا نکارن وەکهەڤیێ پرۆسێسە بکەن. دیارە ژ بەر ناکۆکیێن دژوارێن د ناڤبەرا هێز و پارتێن کوردی دا، تا نوکە هێشتا نکارینە دەستوورەکی بۆ هەرێما کوردستانێ دانن، وەک سیستەمەکێ دەسەلاتداریێ و ڤەگەرەکێ هزری، ئیدیۆلۆگی و سیاسی. ب ڤێ رەوشێ، هەر گەلەکێ هێشتا هەڤولاتیبوون لێ درست نەببیت، نکاریت دێمۆکراتیا راست بکاربینیت.
تێبینی:
- ب هلکەتنا هلدێرانا دەستوورێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ، ئەز نوکە مژوولی ڤێ مژارێ مە، هیڤیدارم هوون ژی ب لایک و کۆمێنتێن خوە هاریکار بن.
- دیارە ئەز دێ ل سەر دەستووری وەک گرێبەسەکا جڤاکی و رێخوەشکەرا جڤاکا سڤیل نڤیسم، نەک وەک ئالیێ قانوونی.
محسن ئۆسمان
بەرلین، 2023.12.13