رۆژا جلکێن کوردی
ژ ڕەندۆلا بیرهاتنا
ببوورن بۆ درێژیێ
مهەممەد چەلکی
(2)
پشتی نسكۆیا ١٩٧٥ێ حوكمەتا عێراقێ جلكێن كوردی ل خاندنگەهان قەدەغەكر لێ ل گوندان ئەو بریار نەهاتە جێبەجێكرن. مە هەر جلكێن كوردی دكرنێ لێ سەر ملك د قەدەغەبوون ب هێجەتا هندێ كو ئەڤە دبنە لەشكەری ئەڤجا نابت سڤیل كارێن وەك لەشكەرا بكەنە بەرخوە. ل بیرا منە ل هاڤینا ١٩٧٥ێ مالێن مە ل زۆمێ بوون( مە هاڤینا گوند بەردا ژ گەرما و نەبوونا ئاڤا تەزی) هەكو لەشكەر هاتینە ناڤ زۆمێ هەر گەنجەكی ب جلكێن كوردی ددیتن، ئێكسەر سەرملكێن وان ژێ ڤەدكرن. هەر زووی هندەكان خوە گەهاندە گوندێ هرۆرێ و کێستە دابێژنێ لەشكەر سەر ملكان ژ جلكێن كوردی ڤەدكەن. هەر وێ رۆژی گەلەك گەنجێن هرۆرێ و کێستە ژ گوندی دەركەفتن و چوونە گوندێن باكور، هەر ئەو گەنج بوون یێن ل دەستپێكا شۆرەشا گولانێ بووینە پێشمەرگە ژ وانا مەعرویفێ خالێ مەحمود و جەبار هرۆری بوون، یێن کێستە ژی شەهید مستەفا کێستەی و چەندەکێن دی ناڤێن گەلەكا دگۆتن لێ هەر ئەڤە یێن ماین ل بیرا من. ژ بەر كۆتەكیا زەبانیێن ئەمنێ و پۆلیسان هێدی هێدی جلكێن كوردی ل خاندنگەهان بەر بكێمیێڤە چوون، لێ یێن پشكا كوردی هەر ل خوە دكرن. ئەز ل ئامادەیا زاخۆ بووم، مامۆستا حسام الدین سەعدلله رێڤەبەرێ مە بوو، مامۆستا حسام الدین كوردپەروەرەك پاكژ و هێژا بوو. گەلەك حەز ژ خاندەڤانێن پشكا كوردی دكر، رێزەكا تایبەت ل مە دگرت، یا ڕاست هەموو مامۆستایێن مە رێز ل مە دگرتن. نوكە ئەز باش د وێ رێزگرتنێ دگەهم ئەوا وان ل مە دگرتن، ئەم سمبۆلا بەرخوەدان و ڕادەستنەبوونێ بووین. د سەر هەموو گڤاشتنێن حوكمەتێ و ئەمنێ ل مە دكرن، هەر بۆ نموونە چەندین جارا زرتەكێن ئەمنێ و بەعسیان ئەم كۆمدكرین و دگۆتن كوردی نەزمانێ دەولەتێیە و ما هوین دێ بنە چ، هوین مەجبوورن فێری عەرەبیێ ببن دا هوین پشتی ژ خاندنێ تمام دبن، بهێنە دامەزراندن، ئەگەر هوین ب عەرەبیێ باش نەزانن، هوین ناهێنە دامەزراندن. لێ ئەم ڕادەست نەبووین و ل سەر خاندنا كوردی دبەردەوام بووین.
وەكو هەر جار بەرپرسەكێ ئەمنێ و ئێكێ حزبا بەعس هاتنە د پوولا مە ڤە و مامۆستا حسام الدین ژی دگەلدا بوو. دەملدەست دەست ب ئاخفتنێن بێتامێن خوە كر و ب بەژن و بالا سەددامێ دكتاتۆر دگۆت و چاكیێن وی دگەل عێراقیان ب گشتی و كوردان بتایبەتی كرین، پاشی هاتە سەر كاسكا زەر، بەحسێ جلكێن كوردی كر و بڤەبری گۆت: ژ سوبەهی و وێڤە قەدەغەیە هوین بجلكێن كوردی بهێنە خاندنگەهێ!! خوە گەلەك تەحل و ترش كر، ژ نیڤەكا پوولا مە پتر ب جلكێن كوردی بوون و هندەكان ژی شەلوال و قەمیس، ئەڤێ گەلەك ئەو عاجز كربوو.
پشتی ئەو دەركەفتین مە هەموویان سۆز دا سوبەهی بجلكێن كوردی بهێین و كادێ كابرا چ كەت؟ رۆژا پاشتر پرانیا مە ب جلكێن كوردی هاتن و من شویتكەكا زەر یا تێر كەف ل سەر گرێدا. مە هینگێ وەسا هزر دكر زەر نیشانا ئالایێ كوردییە لەوا هەر مە شویتكێن زەر ل سەر خاكان دگرێدا.
مامۆستا حسام الدین ل بەر دەرگەهی ل بەندا مە بوو، كا ئەم دێ پێگیریێ ب فەرمانا كابرای كەین، یان ژی دێ ل كەرێ عینادێ سوار بین! دەما مامۆستای ئەم هوسا دیتین، هند ب شالن و هند ب شویتكێن زەرن، مە د چاڤێن مامۆستای دا گەشی دیت، چ پەیڤەكا دلگرانی تێدا هەبت، نەگۆت، ب گرنژینڤە ل مە دمەیزاند، هەروەكو دگۆت: ئها من هوین هۆسا دڤێن، لێ گۆت: ئەڤە هوین هاتنە خاندنگەهێ یان دێ چنە شاهیا نەورۆزێ؟ ڤێ سەردەریا مامۆستای ئەم رژدتر لێكرین و رەنگە هێزەكا مۆڕالی دامە. ل وانا دووێ مە هند دیت كابرا و چەند زەبانیێن سمبێل زەربێنك كاردا ژوور و بێی دەرگەهی بقۆتن. وانا مە كوردی بوو، مامۆستا مە زەهرا رەسول بوو، مامۆستایەك بوو تێكدا كوردینی بوو، پەلەكێ ئاگری بوو، بەردەوام ئەم هان دداین ل سەر زمانێ كوردی براوەستین و نمرێن باش وەرگرین. عاشقا خانی و جزیری بوو، دەما شعرێن مەم و زینێ شرۆڤە دكرن، تژی چاڤان رۆندك دبوون. كابرای گۆتە مامۆستا زەهرایێ، ژ دەستویریا تە بیت، تۆ دكاری بچی!! مامۆستا نە بدلەكی ب هزارێن نەخوەش ئەم هێلاین د دەڤێ وان گورگان دا.
دەما ئەم ب وێ تدارەكێ دیتین كو نیڤا پوولێ پتر یێن ب جلكێن كوردی هاتین، شێت بوو، هەر چ پەیڤەكا نەشرین و یا تێر گەف د فەرهەنگان دا هەی وی كابرای گۆتنە مە. پشتی دەڤێ وی وەستیای و ل مە نێرای چ باندورەكا وەسا ل مە نەهێلایە، پیچەكێ بێدەنگبوو. ب چ رەوشا هەی دەستویریا ئاخفتنێ دا مە. چونكو عەرەبیا من یا باش بوو، هەڤالان ئیشارەت دانە من كو باخڤم. من دەستێ خوە بلند كر دا دەستویریا ئاخفتنێ وەربگرم. من گۆتە كابرای: ئەم خەلكێ گونداینە و دهەژارین، مە پێچێنابت هەر هەیڤەكێ یان دوویا دەستەكێ جلكێن نوی بكڕین، جلكێن كوردی ئەم سالێ دوو دەستان بتنێ دكڕین. پاشی چ قەدەغەیی ل سەر جلكێن كوردی نینن. ئێكسەر ل دەڤێ من دا و گۆت: ڕاستە جلكێن كوردی نە دقەدەغنە، لێ ئەڤە خاندنگەهە و جهەكێ فەرمییە، خوە نابت ب دشداشەیڤە ژی بهێنە خاندنگەهێ، دشداشە ل خاندنگەهێ قەدەغەنە!!
من گۆتێ: جلكێن كوردی ژ دشداشا دجوانتر و بستارەترن، من ئیشارەتكرە پێسیرێ. خاندەڤانان پێكڤە بەردان كەنی و زومێن ئێخستە پوولێ. كابرا حێبەتی بوو و كەفتە لەپێن خوە. ب گزمی گۆت: باشە، پشكا كوردی بلا بجلكێن كوردی بهێن لێ یێن دی نابت، بهێن.
من گۆتێ: تۆ بخوە هەرە بێژە وان. من هەست ب سەركەفتنێ كر و شاگەشكە بووم، د ریتما دەنگێ من دا وی و خاندەڤانا تێ ئینادەر كو ئەم بسەركەفتین. كابرای بێی هێرڤە و وێڤە ب ستۆیەك شكەستی و دەست ژ پیا درێژتر قەشی و مە ژی ب رەوشا وی تێر كرە كەنی ب دەنگەك بلند هەتا پوولا ب رەخمەڤە مامۆستایێ وێ هات گۆت: هوین دشێن پیچەكێ دەنگێ خوە نزم بكەن: وی نەدزانی كانێ ئەم ب چ دكەینە كەنی، ئەم هەر دبەردەوام بووین و مامۆستا بحێبەتیڤە ئەم هێلاین و ڕازا كەنیا مە نزانی.
جلكێن كوردی وەك زمانێ كوردی پێناسا كوردبوونێیە. لێ مخابن ئەڤرۆ رەوشا جلكێن كوردی و زمانێ كوردی ژ رەوشا سالێن (١٩٧٥-١٩٩١) باشتر نینە، بەلكو یا وەلێ هاتی خەلك ل كوردستانێ زارۆكێن خوە دهنێرنە خاندنگەهێن عنگلیزی و شانازیێ پێ دبەن كو زارۆكێن وان عنگلیزیێ باشتر دزانن ژ كوردیێ. بۆ رەوشا ڤان كوردان حاجی قادرێ كۆیی دبێژیت:
ئەگەر كوردێك قسەی بابی نەزانی
موحەقەق دایكی حیزە بابی زانی