ئەم ل کیڤە و ڕۆژنامەڤانیا ئازاد ل کیڤە؟!
جاسم محمد شرنەخى
ئەڤرۆ 5 ئەیارێ ئەم ل ساڵڕۆژا قوربانیەکێ خامەیا ڕۆژنامەگەرییا کۆردیدا دژین، ساڵڤەگەرا وی لاوێ ھێشتا تێر بێھن ل بۆھارا ژێنێ نەکری، لێ بەریا (12) ساڵان ل (4-4-2010) ل بەردەرگەھێ زانینگەھا سەلاحددین – یا ئەو یەک ژ قوتابیێن وێ بوو – ھاتیە ڕەڤاندن، ل ڕۆژا پاشدا – وەکی ئەڤرۆ – جەنازێ وی ھاتیە دیتن، جانێ خوە کریە فیدایێ ئازادییا دەربڕین و ڕۆژنامەگەریێ، شەھیدێ گەنج سەردەست عوسمانە.
ھەر دیسان د ڤان رۆژاندا بیرهاتنا ڕاگەهاندنا (ویندهۆک – Windhoek) یا ئازادیا رۆژنامەگەرى ب سەر هەمى جیهانێدا دهێت، ئەو ڕاگەهاندنا ب ناڤێ پایتەتەختا دەولەتا ناميبيا (Windhoek) هاتیە ناڤکرن، پشتى کومەکا رۆژنامەڤانێن ئەفریقى ل باژێرێ ناڤهاتى خەلەکەکا ڤەکۆلینێ د ناڤبەرا (23-4) ھەتا (3-5-1991)ل دۆر ئازادیا رۆژنامەڤانى سازکرین. پشتى دووسالان و بدروستاهى ل کانینا ئیکێ/1993 کومەڵا گشتى یا نەتەوەیێن هەڤگرتى ب بڕیارەکا فەرمى رۆژا 3 ئەیارێ وەک جەژنا جیهانییا ئازادیا رۆژنامەگەریێ دیار کر. ئارمانجێن وێ کۆما رۆژنامەڤانێن ئەفریقیێن مە بەحس ژێ کرى و یێن یۆئێنێ ژ دەستنیشانکرنا ڤێ ڕۆژێدا، ببتە هلکەفتەکا جیهانى، ئەڤە بوون: –
هۆشداری یان باشترە بێژین بیرئانینا حکۆمەتان ب گرنگیا ڕێزگرتنێ ل ئازادییا ڕاگەهاندکار و رۆژنامەڤانان.
– ژینگەهەکا ئازاد و ئارام ژ ڕۆژنامەڤانان ڕا بهێتە گەرەنتیکرن. – دۆپاتی ل بابەتێ ڕەوشتێن کارێ ڕۆژنامەڤانیێ هاتە تەکەست کرن.
لێ سەرەڕاى ڤێ هەوڵێ ڕەوشا ئەولەهیا رۆژنامەگەران ل سەرانسەرى جیهانێ بەرەڤ ئاستەکێ قەنجڤە نەچوو، ئەها ئەڤا لژنا پارازتنا رۆژنامەڤان CPJ (Committee to Protect Journalists) بارەگایێ وێ ل نیویورکە، د ڕاپۆرتا خوەیا پار یا سالانەدا خوەیاکریە: “سەبارەت ئازادیا رۆژنامەڤانیێ 2021 ساڵەکا ڕەشتاری بوو، (25) رۆژنامەڤان هاتنە کۆشتن، (293) ژى هاتینە زیندانکرن، ئەڤە بخوە ژى ژمارەکا پیڤەریە ژ سالا 2020 ژى خرابترە، ل وێ ساڵی ژمارا گرتیێن ڕاگەهاندکار (280) کەس بوون”.
سەرانسەرى جیهانێ نەمازە ل دەولەتێن عەسکەرتارى و دکتاتۆر مافێن رۆژمانەمڤانان دهێنە بنپێکرن، گیانێ وان ناهێتە پارازتن، لێ تشتێ سەیر ئەوە ل ڤى وەڵاتى ل کوردستانا مە هندەک ڕەوشا ئازادى و پارێزەریا ڕاگەهاندکاری و ڕۆژنامەڤانى ب شاما شەریف وەسف بکن؛ بهێن بەحس ل قەبارێ دەزگەهێن ڕاگەهاندنێ یێن هندەک ژوان ب نانێ ڤى مللەتى و ب سامانێ گشتیێ پەترۆلێ ژ بۆ خزمەتا حزبێن دەستهەڵاتێ کاردکن بكن، دهێن ژمارا زەبەلاحا کەناڵێن تیڤى و سەتەلایت و وێستگەهێن ڕادیوا و سایتێن نۆچە و هەواڵان دکەنە نيشانكاريا (موئەشرێ) ئازادیا رۆژنامەگەرى ل کوردستانێ، لێ ئەنقەست نیشان و بەڵگەیێن هەبوونا ڕۆژنامەڤانیا ژ بیرا خوە دبن، هەمى ژى پێناڤ ڕازیکرنا دەستهەڵاداران و ب دەستڤەئینانا چەنیەکا نانى، کەرەمکن ل گەل هندەک بیاڤێن ڕاستیا ئازادییا رۆژنامەڤانیێ ژ درەوا خوەدەرخستنا (ئیداعایا) وێ دیار دکن:
1- زەلالیا پێزانین و داتا ل دۆر کارێ حکۆمەتێ نەمازە یێ داهات و خەرجیان، ئەرێ گەلۆ ل نزمترین ئاست ژى ئەڤ زەڵالیە هەیە؟ یان ژى وەکى نهێنێت پیرۆز پێناڤ فەشارتنا گەندەڵیێ ژبلى خۆدێ و دەستهەڵاتداران کەس نزانت؟، هەمى ب ئاگەهن بەرسڤ یا دویێە نەیا ئێکێ. 2
– ئێک ژ بنگەهترین ڕێسایێن کارێ رۆژنامەڤانى و سادەترین مافێن ڕۆژنامەڤانان ئەڤەیە: دەرگەهێن سازیان – نەخاسمە یێت مەدەنى- ژ هەمى ڕۆژنامەگەران ڕا گۆرەى یاسایێ – نەکو بەس بۆ ڕۆژنامەڤانێن کرێگرتی ب تنێ را – ڤەکریبن، ئەڤە نە خێر و سونەتەکە حکۆمەتێ بڤێت بکتن، نەڤێت دەرگەهى ل ناڤ چاڤێن ڕۆژنامەڤانان بدتن، هەلبەت ئەڤە مافەکە یۆئێنێ (UN)ێ ل سالا 1949 ب بڕیارا ژمارە (49) ژ جارناما جیهانى یا مافێ مرۆڤى تەکەست کریە، ئەڤە دەقێ وێیە ب زمانێ عەربى و کوردى: (( إنَّ حرية الوصول إلى المعلومات حق أساسي للإنسان و حجر الزاوية لجميع الحريات التي تنادي بها الأمم المتحدة- بڕاستى ئازادیا گەهشتنا پێزانینان مافەکێ بنستریێ مرۆڤیە و بەرەکونجە ژبۆ هەمى ئازادیێن دیتر یێن نەتەوەیێن هەڤگرتى ژبۆ بانگ دکت))، ئەز بخوە ئەڤە (17) ساڵە وەکو ئەندامەکێ کارا یێ سەندیکا رۆژنامەڤانا، دزانم یێ رۆژنامەڤانێ سەر ب لایەنەکێ دیارکرى نەبت خوە لەڤەن دسەرێ وى ڕا شین ببت، دەرگەهێ سازى و وەزارەت و ڕێڤەبەریێن گشتى و هەتا یێن بچیک ژى بۆ وەرگرتنا پێزانینان ژ وى ڕا نەهاتە ڤەکرن، ئیللا بۆ تشتەکێ سادە نەبت.
3- ئێک ژ بنەمایێت هەبوونا ئازادیا ڕۆژنامەڤانى ئەوە: رۆژنامەڤانیا سۆڕاخکرن و لێکولینێ (صحافة استقصائية) هەبت بشێت دۆسەیێن هەستیار یێن گەندەڵى و دۆسەیێن دیتر ڤەکت و پشکنینێ ژبۆ بکت، کا بۆ من یەک نمۆنێ بهینن، رێ هاتبتە خوەشکرن، یان هەتا رێک هەمبەر ڤى جۆرێ رۆژنامەڤانیا ئازاد نەهاتبتە گرتن، بخۆدێ دخەونادا ژى ئەم نابینن، ئێکێ جانگۆرى نەبت نەشێت هەما بەحس ل ڤى بابەتى ژى بکتن.
4- هەتا بێژین ئازادییا رۆژنامەڤانى هەیە: دڤێت دادپەروەرى ل پشتەڤانیکرنا رۆژنامەڤان و سازیێن رۆژنامەڤانى هەبت، نەکۆ وەکى نۆکە و ئەڤە دەهان سالە دەستهەڵات بۆ رۆژنامەڤانیا سیبەر و بۆق بەحرە، بۆ یێن دیترێن ئانکو بۆ کوڕێن ژنبابێ قوزەلقورت و ژەهرە. ئەگەر ب وژدان باخڤین؛ نابێژین هەر ئێکجار ئازادییا ڕۆژنامەڤانی ل هەرێمێ نینە، بەلێ یا قیراچى (هامشیە)، ب مەرجەکێیە: “ژبۆ پەزى نەیا خراب بت” هینگێ بلا هەر رۆژنامەڤان کارکار و ماع ماعێ بکن، کێشە نینە! يا ژ ڤێ قیراچا مەگۆتى خرابتر و دلئیشتر ئەوە: دەمێ هندەک ژ بەرپسێن رۆژنامەڤانا عەلەئەساس بەڕەڤان و سەرکێشێن وانن ژى بەحس ل ڕەوشا رۆژنامەگەریێ دکن، دهێن پیشبازیێ و دانەبەرهەڤیێ د ناڤبەرا زۆنا زەر و کەسدا دکن، ئەو دبێژت ئازادیا رۆژنامەڤانیێ ل دهۆکێ نینە، یێ دن بەرسڤا وى ددت دبێژتێ ما شاء الله ل سلێمانیێ یا شەنگە! نابێژن خوە خوینا ڤان ڕۆژنامەڤانێن شەهیدێن ئازادیا رۆژنامەڤانیێ: سۆران مامە حەمە، کاوە گەرمیانى، سەردەشت عوسمان، وەدات حسێن چەوا و ل کیڤە هاتیە ڕشتن؟ گەلۆ عەرەبا یان تۆرکا یان ژى هێتلەرى ڕشتیە؟!، ل بەغدا یان ئستەنبۆلێ یان ژى ل بەرلینێ هاتینە تیرۆرکرن؟! کا ئازادیا رۆژنامەڤانیێ؟! ئەرێ والله برا جۆرەکێ ئازادیێ هەیە لێ ئەم دترسن هەر پاشڤە بچتن هەتا ببتە حەنەک و مەهزەلە، وەکى یا ل سەر دەمێ رژێما دکتاتۆرا بەعسیان لێ بهێت، نۆکە ژى هندەک وەسا د ئازادییا ڕۆژنامەگەریێ دگەهن مینا وێ بەرسڤا هستریا ڕەوشەنبیرەکێ وەغەرکرى گۆتى، ب دەستۆریا وە ئەز دێ چەندەکێ دەستکاریێ تێداکم، وى ڕەوشنبیرى دگۆت: ئەگەر بێژنە من ئازادیا دەربرینێ ل ژێر سیبەرا صەددامیڤە هەیە؟ دێ بێژم: بێ گومان هەیە، تە دڤێت هۆزانەکێ ب بەژنا ویڤە بڤەهینە، تە دڤێت پەخشانەکێ ب جوانیا وى ب لۆرینە، تە دڤێت خوتبەیەکا سیاسى دەربارەى حیکمەت و هزر و فەلسەفا وى داڕێژە، تە دڤێت گۆتارەکێ سەبارەت عەقلێ ویێ ستراتیژى بەڵاڤ بکە، تو ئازادى چەوا دخوازى، بەس ببە مەیمینکەک سەمایێ ژ سەرۆکى ڕا بکە! ئازادیا پەڕاوێزى و هامشى و یا دروست و ڕاستەقینە، دەمێ دبتە دەستهەڵاتا چارێ، دبتە فاکتەرەکێ ژیانەکا مەدەنیانەیا پێشکەفتى؛ جۆداهیەک زۆر مەزن هەیە، ئێک یا ل ناڤ حەریێ و یا دیتر ل ناڤ ستێرێن گەشدانە.