گوهەرینێن دژوارێن دەڤەرێ و جیهانێ و شیزوفرێنیا سیاسەتا کوردا
!
دیارە ل جیهانێ و ب تایبەتی ژی ل سەر ئاستێ رۆژهلاتا ناڤین، دێ “بیڤەلەزرێن سیاسی و دیرۆکی”، خولکێ گشتیێ هزرا مرۆڤی، هەر ژ “هلوشیانا بلۆکێ رۆژهلات و 11 سەپتەمبەرا 2001” و تا دگەهیتە باندۆرا “قاعیدە، بهارا ئەرەبی، داعش، کۆرۆنا، شەرێ ئۆکرائینا و رووسیا و شەرێ خوەکوژێ حەماس و ئیسرائیل” گوهەریت. لەورا ئەڤ گوهەرینێن ل رۆژهلاتا ناڤین دهێنەکرن، پرسێن نێرین و تێگەهێن گوهەرینا سیاسی و جڤاکی پێشکێشی مە دکەن، دیارە ئەڤ یەکە ژی، دخوازیتە گەنگەشێن هزری و سیاسی. ئێدی دڤێت ئەڤ دیمەنێن سیاسی ب کووراتیا خوە یا دیرۆکیا “دەڤەری، هەرێمی و گەردوونی” بهێنە ڤەکۆلین، چونکو گرینگیا ڤان گوهەرینان، دخوازیتە خواندنا ب نێرین و ئالاڤێن ئەقلانی و دوورهێلی.
راستە کوردان کێشا نەتەوەبوونێ هەیە، بەلێ ما گەلۆ کوردان هشمەندیا ب ئارێشا نەتەوەیی وەک تیۆری هەبوو/ هەیە؟ ئیرۆ دەرد و بەرسڤا پرسا مە یا راست، خوە د گەوهەرێ ئەقلێ مە دا دبینیت. لەورا دڤێت ئەڤ گەوهەرە ڤەگەریتە پرسا خوەناسکرنێ، یاکو دیرۆکا گەلان ل سەر ئاڤا دبیت. بنێرە جیهانا رۆژئاڤا ل سەر بنگەهێ ئەقلی پێشکەت، بەلێ پا مرۆڤ ب قەتلازی دوورهێلی د هزرێن مرۆڤێ دەڤەرێ دا دبینیت. ل سەر ڤی بنگەهێ دوورهێلیێ رەوشا مە یا ئالۆز، سەرەدەری دگەل پرسا نەتەوەیی هاتیەکرن. لەورا ب ڤێ هشمەندیا ئایدییا هەیی، نکاریە پرسگرێکا نەتەوەییا کوردی د چوارچووڤێن خوەیێن دوورهێلی دا سەرەدەری دگەل بهێتەکرن. ب ئەنجام ژی، تەڤگەرێن کوردی هند گرێدان ب هزر و فەلسەفا نەتەوەبوونێ ڤە نەبوو، لەورا ئەو تەڤگەر ب خوە، بوونە بارگرانی بۆ هزر و ئیدیۆلۆگیا نەتەوەبوونا ئیرۆ ژی.
دڤێت ئەم پرسا کوردی و تیۆرا نەتەوەبوونێ ژێکجودا بکەین، چونکو مە نکاریە هزر و تەڤگەرێن نەتەوەبوون و ولاتیبوونێ ژێکجودا بکەین. لەورا نە تەنێ نەتەوە ب پلا یەکێ پرۆژەکێ سیاسی‌یە، بەلکو نەتەوە پرۆژەکێ رەوشەنبیری و هزریە ژی. ب ڤێ واتەیێ، مە نەتەوەبوون وەک رۆخسار، نەک مینا ناڤەرۆک فامکریە. لەورا پێکۆلا رزگارکرنا ئەردی هاتەکرن، بەلێ پێکۆلا رزگارکرنا ئەقلێ تاکێ کورد، ژ کوولەداریێ نەهاتەکرن.
ب ئەنجام، ئەم باش د هەڤکێشا “ئەزێ کورد” و “ئەوێ داگیرکەر/ زۆردار” دا نەگەهشتین، چونکو وێنێ شۆرشگێرێ مە د خوەدیکا یێ دی را هاتیە کێشان. ئها هوسا، ئەم ب “بیردانکێن سەردەستان” هاتینە بارکرن. دیارە سەرهەڤیا ڤێ دیرۆکێ، د ناڤبەرا “خەیالمەندی” و “ئەقلمەندی” دا هاتیە هنداکرن، چونکو مە ب ڤێ هشمەندیێ “ئەقلانی” کرە قوربانێ “مێرانی”ێ، لەورا ل شەران دەستهل و ل دیالۆگێ بێ زەڤەرین.
ب ڤێ یەکێ، مرۆڤ خوەدانێ دوو جورێن بەرهەمانە “هزر و هێز”ێ، یەک دبیتە کار و یا دی دبیتە بەرهەمێن مەژی/ هزر و فەلسەفە. ب ڤێ واتەیێ، هەر گەلەکێ بخوازیت بهێتە گوهەرین، دڤێت راستی پرسێن هەستدارێن خوە بهێت و هەر گەلەکێ ئاستەنگێن پرسکرنێ هەبن، دێ د گیخا کەڤنەشۆپیا خوە دا نالیت. مە ب ڤێ هشمەندیا هشک بەرۆکا دژمنێن خوە بەرینکر، چونکو مە دۆست کرنە دژمن و دژمن ژی کرنە دۆست. ئەڤە ژی وێ چەندێ دگەهینیت، مە بەری هلگرتنا چەکی، شیانێن خواندن و نیاسینا یێ دی نەبوون!
گەلۆ مرۆڤ دکاریت ل هەمبەر ڤێ “تێکچوونا هەستێن دیرۆکیا کوردان” چ بکەت؟ پێدڤیە ئەم خواندن و ڤەکۆلینێن رژد ل سەر تەڤگەر، کەلەپوور و دیرۆکا خوە بکەین، داکو بکارین کەلەم و ئاستەنگێن ڤەمانێ دەسنیشان بکەین. ژ بەر هندێ، ئەڤ قووناغە یا ڤەگەریان و پێداچوونێن کوور و هوورە، کو دڤێت بیاڤەکی ل بەر دامەزراندنا بنگەهەکێ فرەهێ هزرا سیاسی ڤەکەت، چونکو هەڤرکیێن هزری، دەرئەنجامێن شەرێن سیاسی‌نە. ئەڤ رەوشا ئەم ئیرۆ تێرا دەرباز دبین، یا پری سپرایزن/ ژ نشکەکێ‌ڤە یێن نە بەر هزرن. لەورا دڤێت نەبەس ئاڤاهیێ جڤاکی بهێتە گوهەرین، بەلکو دڤێت فۆرمێ تێکهلیا د ناڤبەرا خەلکی ژی دا بهێتە گوهەرین. پرسگرێکا جڤاکا مە بێدادی و هەڤدژیە، لێ دڤێت هەستکردن ب ڤان کێماسیان ژ ژیانێ، دەربازی وژدان و هشیاریا خەلکی ببیت، داکو تەڤگەر پەیدا ببن. دڤێت ئیرۆ چەند زوو کار بۆ بنواشێ گوهەرینا جڤاکێ بهێتەکرن باشترە، نەک ل سەری هەروەک ل نک مە دهێتەکرن. ئها ل ڤێرێ، رۆل و ئەرکێ هشمەندێ هەر گەلەکی بەرچاڤ دبیت.
ب کورتی، راستە ئیرۆ مە پێدڤی ب سیاسەتا ب هەڤرا گوهەرین هەیە، کو گرێدانا رەهندێن تیۆری ب یێن پراکتیکی‌ڤە بکەت، بەلێ پا ئارێشا مەیا هەرە سەرەکی، مە چ تیۆرێن سیاسی نینن بکارین رەوشا خوە پێ هەڤسەنگ بکەین. ب گشتی، کورد د هێلا هزر و تیۆرا شۆرشێ دا گەلەک هەژاربوون، چونکو نە ئەم کارین دانپێدانێ ب شکەستنێن خوە بکەین و نە ژی کارین ب ئەقلێ هەیی دگەل سرتا گلۆبال و گوهەرینان بەردەوام بین. ب سەرپێهاتیا دیرۆکێ دیار دبیت، کو تا نوکە ئەم نکارین رەوشا خوە فام بکەین، چونکو پرسگرێکا گەلێن پاشڤەروو دوورهێلێ خوە ب هزرێن خەلکی دخوینن. لەورا ژی ئیرۆ دەسەلات و سیاسەتا کوردان، پتر بیاڤ دایە “شیزۆفرینیا سیاسی ــ Politischer Schizophrenie” دا، ژ سیاسەتەکا دوورهێلی و ئەقلانی! ئها ئەڤ رەوشا ئیرۆ ژی ئەم تێرا دبۆرین، دەرئەنجامێن ڤێ پاشخان و ئەقلێ ڤەماینە.
محسن ئۆسمان
دهۆک، 2023.11.05