کورد ل هەمبەر سنگەپێیا پاشەرۆژێ
محسن ئوسمان
ب ڤی ناڤنیشانی “سنگەپێیا پاشەرۆژێ ــ Future Shock”، ئەلڤین تۆفلەر ــ Alvin Toffler، پەرتووکا خوە نڤیسی/ 1974.
ئەرێ دێ پاشەرۆژا مە کیڤە چیت؟ ئاخڤتن ل سەر سوبەهی پێدڤیا رەوشا ئیرۆیە، داکو بکارین پاشەرۆژەک باش ل سەر هەییەکا موکم ئاڤا بکەین. هەرتم ئاخڤتن ل سەر پاشەرۆژێ درەنگ دهێت، لەورا پرسگرێکا پاشەرۆژێ ژ ریالیستی نازێت، بەلکو ژ هێخوازی و خەونان دهێت. هەروها راستە ئیرۆ تێهزرکرنا پرسێن پاشەرۆژێ د رەوشەنبیریا کوردی دا، ژ رەوشەنبیریا پاشەرۆژێ گرینگترن، بەلێ رەوشەنبیریەکا دیالۆگ تێدا نەبیت، نکاریت پاشەرۆژا خوە زەلال بکەت!
گەلۆ پا کی دکاریت بەرسڤا پرسێن گرێبەستێن جڤاکا کورد “دێ کیڤە چین” بدەت؟ مخابن تا نوکە، هێشتا پرس و رۆهنیا نێرین و پاشەرۆژا گەلێ کورد، یا تاری و نەدیارە! ئەرێ گەلێن گۆتارا وان یەک نەبین، دێ چەوا دەرد و ئارمانج یەک بن و دێ چەوا نێرین و ستراتیژیا پاشەرۆژێ یەک بیت؟ مە کۆمەکا گرفتان “بندەستیا ئاخێ، پاشڤەرووی، نەبوونا ئازادیێ، بێدادیا جڤاکی، هندابوونا ناسنامێ، نەیەکگرتنا گەلێ کورد و نەبوونا ئاراستەکرنێ” هەنە، کو ئەڤە باندۆرێ ل سایکۆلۆژیا تاکێ کورد دکەن. ئەڤ بێدادی و هەڤرکیا نە رەوایا د ناڤبەرا پێکهاتێن گەلێ مە دا دهێنەکرن، تەڤ دەرگەهێن وێرانکرنێ ل بەر پاشەرۆژێ ڤەدکەت.
ب ڤێ یەکێ، مەزنترین گرفتێن ئیرۆ راستی تەڤایا مرۆڤاهیێ دهێن، نەخویاییا ئاسۆیێن پاشەرۆژێ‌نە، چونکو بێ ئاراستە، ناسنامە و ئیدیۆلۆگیا دگەل مەرج و پرسێن سەردەمی بگونجیت، ژیانەکا بازنی درستکریە. گرفت و قەیرانێن هەرە مەزنێن ئیرۆ راستی سیاسی و هشیارێن کورد دهێن، نەبوونا خەون و ئارمانجانە. لەورا ژی هەر تشت، بوویە جهێ حنێر و پرسیاران، چونکو هشمەندیا تاریا پاشەرۆژێ، زالی تەڤ خەلکێ مە بوویە! لەورا ل جهێ خەلک هزر د پاشەرۆژێ دا بکەت، خەلک راستی دیاردا نۆستالگیا ــ Nostalgia هاتیە، چونکو تەڤایا مرۆڤاهیێ هەست ب گەفێن نەمانێ دکەن! دیارە ئەڤێ یەکێ ژی، مەترسی ئێخستینە دلێ هەر تاکەکێ ڤی گەردوونی. ب ئەنجام، مرۆڤەکێ خوەشباورێ چ نێرین بۆ ژیان و پاشەرۆژێ نەبن، پەیدابوو.
گەلۆ ل سەر ڤێ ئاخێ، دکاریت چ جورێن سیاسەت و هزرێ بهێنە چاندن و بلاڤکرن، چونکو بۆسەلا گەلێ کورد، ژ پاشەرۆژ و پرسگرێکێن چارەنڤیس روو ل هەڤکریە؟ تێهزرکرنا مە یا سیاسی، دێ پابەندی بیردۆزا مە یا سیاسی بیت، چونکو هزرا سیاسی ئالاڤێ راڤەکرنا دیاردا سیاسەتێ‌یە. گەلەک جاران، پرسێن چارەنڤیس و ئۆنتۆلۆگی دهێنە پێشکێشکرن، گەلەک ژی ل بەندا بەرسڤێن بەرهەڤێن وەک کلیلا ڤەکرنا دەرگەهێن پاشەرۆژێ‌نە!
دیارە مە ل هەمبەر “سروشت و ئازادی” و “بوون و ئەرکی”، بەرپرسیاریەکا ئۆنتۆلۆگی هەیە، چونکو ئیرۆ دەڤەر تەڤ ل هەمبەر ترسا پاشەرۆژێ‌یە، بەلێ پا گەلۆ مرۆڤ دکاریت ل بەندا پاشەرۆژەکا بێهیڤی بیت؟ ما ئەگەر هەر تشتی ئێتیکێ خوە هەبیت، پا گەلۆ “هیڤیان” ژی ئێتیکا خوە هەیە؟ یان بێژین ما هیڤی ژی ل سەر پرنسیپان ناهێنە دانان؟ ئەرێ گەلێ کورد چەوا ب ڤێ سیاسەتا هەیی، ئاسۆیێن سوبەهی دبینیت؟ ئەگەر ئەم ل سەر ڤان جورە پرسان نەراوستین، دبیت ئەم بکارین خوە قایل بکەین، بەلێ پا ئەم نکارین ب ڤێ هشمەندیێ، پاخلێن دیرۆک و پاشەرۆژێ تێر بکەین! ب سەرداریا ئەقلێن دەمارگیر و کەڤنار، ئەم نکارین خەونان ل سەر پاشەرۆژەکا گەش دانین. ئەڤ رەوشا نەیا سروشتی وەدکەت، دەسەلاتێ چ ستراتیژی بۆ پاشەرۆژێ نەبن، بەلکو تەنێ ژیانا رۆژ بۆ رۆژێ بیت! مرۆڤ دكاریت فەروەریا كوردان ب دەسەلاتا ئیرۆ ب ناڤ بكەت، چونكو چ جاران هزر و كار بۆ سوبە و پاشەرۆژێ نەکریە.
دیارە چ ئیدیۆلۆگیێن دوورهێلی نەبووینە ئەقلێ، کو بکاریت هزر بکەت و نەخشەرێکا پاشەرۆژا کوردان دارێژیت. ئانکو ئەڤ هزرێن کەڤنار، بوونە بنگەهێ هشمەندی و ئیدیۆلۆگیا سیاسەتا کوردی. ل سەر ڤێ ئاخێ، پرۆژێن مە یێن سیاسی ژی بێ بنواش بوون. دیارە هەرتم هزرێن کەڤنار ژی دبنە رێگرێن ئەقلی، کو بکاریت ب خواندنەکا ئەقلانی رەوشا مە راڤە و داڤە بکەت. ئها ئەڤ هزرە، بوونە چوارچووڤێن ئیدیۆلۆگیا سیاسەتا کوردان و ب ئەڤێ ئەقلیەتا کەڤنار، نەخشەرێکا تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی هاتیە دارێژتن. هشمەندیا کەڤنار، قووتێ ئەقلێ مرۆڤێ/ رێبەرێن کورد بووینە! ئەم ئیرۆ ل بەر گەفێن هلوشیانا ئەقلی‌نە، لەورا ئەڤ رەوشە ئێدی هند خوە ل بەر نەبەرپرسیاریا رێبەرێن کورد ناگریت، چونکو رێبەرێن کورد ژ بەر خوە ئاگەهـ ژ جڤاکی/ ملەتی نەمایە. لەورا مرۆڤێن زانا و هشمەند، نکارن چ خەونان ل سەر پاشەرۆژا کوردان دانن! دیارە یەک ژ مەترسیترین ئارێشێن مە یێن ئیرۆ ژی، ئەم ل هەمبەر پاشەرۆژەکا دوودل و ئالۆزین!
ئەرێ ما دبیت ملەتەک بێ پرۆژێن هزری، بێ جیهانەک تایبەت، بێ مژار و بێ پاشەرۆژ بیت؟ سروشتێ مرۆڤێ ئاقل بۆ راڤەکرن و تێگەهشتنا ژیانێ، نەخشەکێشا رێکا پاشەرۆژا خوە وێنەکێش دکەت. ئێدی تەڤ نێرین و باوریێن مە، ل جهێ سەنتێن ئاسۆ بەر ب تۆنێلێ‌ڤە دچن. لەورا لێنین دبێژیت، دڤێت گەلێن پاشڤەروو شەرێ هزر و تیتالێن خوەیێن چەرخێ ناڤین بکەن، داکو نەخشەرێکێن پاشەرۆژێ ژێرا ڤەببن. گەلۆ ئەم ژ چ “خوە، دوورهێل یان دیرۆکێ” درەڤین؟ مرۆڤ دکاریت بێژیت، ئەڤە چاخێ پیربوونا گیانیا مەیە، لەورا گەلێ مە راستی پیربوونا ئۆنتۆلۆگی و بێ ئاسۆبوونێ هاتیە! ل داویێ دبێژینن، کورد ب ڤی ئەقلێ هەی، نە بەس دێ راستی سنگەپێیا پاشەرۆژێ هێن، بەلکو راستە دێ وەک ملەتەکی جارەکێ بن، بەلێ پا دێ سەد جاران مرن! لەورا ل پال رێنیسار دبێژین: “ژ بلی خەبات و کارکرن ب گیانێ یەکگرتنێ، چ پاشەرۆژ ل بەندا مە نینن”.
محسن ئۆسمان
بەرلین، 2023.12.23