کریستیانی و ئیسلام ب یێک پیڤەر ناهێنە ریفورم کرن ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کرمانج هاریکی
دو دینێن ئیبراهیمی هەر یەکە و خودان بانگرەوەندەکێ دیروکی تێگەهێن خو یێن ل هەڤ جودانە. ئولا کرستیانی ئولەکا سێیانی (سالوسیە)٫ د بن کارتێکرنا تێستامێنتێ کەڤن (تەورات) د گەل گورینا گەلەک پرێسیپێن تێگەهێ ئولی هاتە مەیدانێ. بو میتودەکێ روحی لاهوتی ب دینەکی نیمچە ئاسمانی تەجەلی هاتە هەژمارتن. د ژێر باندورا فەلسەفا کلاسیکا گریکی خوە ئاڤاکر. لێ نە وەک تێکست و تێستامێنت بەلکی وەکی روح و تەجەلی ب دینەکێ ئاسمانی هاتە دیتن.
تێستامێنتەک نوی پشتی مرنا مەسیح یان ب قەولێ کرستیانان ! دیسان هەلکشان بو ئاسمانی ، د سنورێ دوسەد سالا دا ب رەنگەکێ عەقلانی و فەلسەفیانە ل گور میتودێن ئاسمانی دینێ خو ئافراند. ل سەردەمێ نڤیسینا تێستامێنتێ نو یونان د پەرەسەندنەکا بەرچاڤ یا فەلسەفی و کەلتوری دابو. بالادەستیا دەولەتا سلوکی دونیا تەنیبو. شارستانیەکا تێکهەل یا ئیرانی و گریشی تەڤ ل هەڤ ببو. ئنجیل د ڤێ رەوشێ دا هاتە دارشتن . ب تێستامێنتەکێ جیهانبینی فرەنەتەوەیی و جیهانگیری هاتە ئورتێ.
ئیسلام ب میتودەکێ سنوردارێ عەشائری د مالباتەکا دایێخستی د ژێر باندورا حاخامێن یەهودی ب تێگەهەکێ توندرەو یێ دەمارگی تێکەهل ل دەوالیزما ئولێن ئاریایی ب هەڤپاریا سێگوشەیا کرستیانی یێ ل سەر بنگەهێ پەیوەندێن نهێنی کەسی د ناڤبەرا اللە و محمد دا هاتە دارشتن. ئەو نهێنیا وەحیێ وەل ئیسلامێ کر کو درگەهێ پرسیار و گومانێ ل سەر تەوەرێ ب گشتی یێ ئیسلامێ بگریت.
دەقەکێ پیروزێ تێکهەلکێشێیی و پر ژ چیرك و چیڤانوك و هەڤدژی هەڤ هاتە نڤیسین. د کەش و هەوایەکێ ئالوز و مژاوی یێن بێ بەلگەهێن دیروکی و باوەرپکری پەیوەندیەکا ئەڤینداری د ناڤبەرا اللە و محمد دا ب ناڤێ پەیام ( وحی) رامان ژ هەبونا خو کر. ئیسلامێ تێگەهێ هەستی (روحی) و تێگەهێ حوکومرانیێ ب هەڤ ڤە گرێدان. ئیسلام د دو قوناغێن گرنگ را یا دەرباز بوی. قوناغا ئەزبەر( شەفەهی) کو ل سەرهەلدانا محمد دەست پێ دکەت حەتا هاتنا دەسهەلاتا دەولەتا عەباسی. واتە ل زاردەڤێ فلان بو فلانی یێ هاتیە ڤەگوهاستن .
قوناغا دویێ ل ناڤەراستا سەد سالا ئێکێ یا حوکمێ خیلافەتا عەباسی دەست پێ دکەت حەتا سەردەمێ مەمالیکا و هاتنا مەنغولان کو ئەڤ قویناغا د ژیانا ئیسلامێ دا گەلەکا گرنگە چمکی هەم قورئان وەک تێستامێت هەم ئسولێت شەریعەتی وەکی حەدس د ڤی سەردەمێدا هاتنە نڤیسین وەک بەلگە و دکومێنت کەتنە بەر دەستێ دەستەیەکا جڤاکی. ئیسلام ب پروتوکولێن خو یێن عەقیدەیی ڤە ب تەمامی تێکهەلی سیاسەتێ دەولەتێ بو. حوکومرانی بو مەرجك ل مەرجێن سەرەی یێن عەقیدا ئیسسلامی. ئیسلام بو بریارا سیاسی و دەستورێ دەولەتێ بو قورئان، د ڤی ئەتموسفێریدا قورئان جڤاکا خو د خوینێو رەگەزپەرستیەتا عەرەبی دا گەڤزاند.
د ئولا کریستیانان دا کەلتورێ کەنیسێ ل گور بەرژەوەندا کاردینالان سەنتەرەک دور ژ دەقی بو تەئویلێ ئافراند. ڤێ دەستەیا کاردینال و لاهوتان ئەتموسفێرەکێ تودرەو و ترسناک وەکی کلتور د هندرویێ کەنیسێ دا ژ دوری پرێنسیپێن دەقی پیادە کر. لێ ئیسلام بەلوڤاژی دەق ب خو د پێکهاتا خو دا یێ توندرەو و ترسناك بو. ل بەر هندێ ریفورم د هەردو ئولاندا د جیاوازن.
ب هیچ رەنگەکێ ناهێنە هەڤبەر کرن. چەند جیهانا کریستیان ل ئنجیلێ دوردکەتن توندرەوی د پەرەسەندنێ دا بو ، بەلوڤاژی جیهانا ئیسلامی ، چەند جیهانا ئیسلامی ل قورئانێ نزیکدبە توندرەوی پەرەدستینیت و زێدە دبیت. واتە دوئولێن جودا د عالەمەکا خودی دو تێگەهێن جودا د هەمبەر یەك پروسێ دا وەک هەڤ نابن. واتە تێگەهێن تێکستێن دینی د هەردو دینێت ناڤبری دا ل هەڤ جیاوازن . ئەم دکارین بێژین هەڤدژی تێگەهێ هەڤدونە. لەورا ریفورما ئیسلامێ پێتڤیە ل قورئانێ دەستپ بکەت. نە ل مزگەفتی دەست پێ بکەت.
بەلوڤاژی ریفورما کرستیانان ، کو مارتین لوتەر ب دژی دەقێ ئنجیل ریفورم خواز نەبو بەلکی ب دژی دست تێوەردانێت کەنیسێ بو د دینێ کریستیانی. لوتەر د خواست ڤەگەریتە دقی دا ئارامی د جڤاکێ دا بەرپا بکەت. واتە ڤەگەریان بو دەقی و وەرگێرانا دەقی ل زمانی تایبەت یێ لاتینی بو هەمی زمانێن ئەوروپی ئارمانجا لوتەری بو ، کاری د ریفورما خو دا سەرکەڤیت. و کەنیسا کاسولیکی پشتی شەرێ ۳٨ سالی ل ئەوروپا نەچاری ئاشتیێ بو د ناڤبەرا تێگەهاندا بکەت. ب ڤی رەنگی تولیرانسیەتێ بالا خو ب سەر جڤاکێ دا کێشا. ریفورم د ئیسلامێ دا ل سەر دەستێ محمد عبدالوهاب ل ناڤەراستا چەرخێ هەژدێ بەلوڤاژی ریفورما ئولێ کریستیانی بو. ناڤبی ڤەگەریا بو دەقێ قورئانی هەمی هەلسوکەفتێت دینی یێن دەرڤەی قورئانێ و فەرمودێ رەد کرن. ئەو ل دەقی ڤەگەریانە بو ئافراندنا ئەتموسفێرێ توندەویێ. بوچی؟؟؟؟؟؟؟؟