ژ دوهی، ئیرۆ و تا سوبە دیسان شنگال یا بەردەوامە!

• 

محسن ئۆسمان

ژ دیرۆکێ بەرچاڤ دبیت، کورد راستی گەلەک تراژیدی و ئەنفالان هاتینە، مەبەست و پرۆسێسا ئەنفالان ژی، پارڤەی سەر هێلێن وێران و تالانکرنا کوردستانێ و زالبوونا کولتورێ کەڤنەشۆپیێ بوویە. ئانکو ژ ئەنفالێ تا ئیرۆ، ئەمێ باجا “خواندنێن شاش، کورتبینی و ئەقلێ سولتانیزمێ” ددەین، کو ئەڤ ئەقلە زالی سەر کەشێ گشتیێ هزرکرنا مرۆڤێ مە بوویە. مرۆڤ دکاریت ب ئاوایەکێ دی ژی بێژیت، کو یەک ژ لەنگیا ئەقلێ مرۆڤێن رۆژهلاتا ناڤین، نکارن دەسنیشانا پرسگرێکێن خوە بکەن. پرانیا دیرۆکا مە، هەر ژ ئەنفالا قورئانێ تا دگەهیتە ئەنفالا ئێزدیێن شنگالێ، ب ناڤێ ئیسلاما سیاسی هاتینەکرن، لێ دیسان ژیانا مە هەموو “مزگەڤت، خواندنگەهـ، مال، رەندەک، کولان و سازی” بوویە ئۆل.

ل ڤێ دەڤەرێ، پەرستگەهـ بووینە جهێ پەروەردەکرنێ، لێ بەلێ ل خواندنگەهان هەمبەر فەلسەفێ ناخوینن، مینا ولاتێن ئەرەبێن ئەفریکی، هلبەت ئەڤ یەکە دێ ژینگەهەکا ئۆلی/ کۆنزەرڤاتیڤ پەیداکەت. ب ڤان پاشخانان، گەلێ کورد راستی دوو پرسگرێکان هاتیە:یەکەم بندەستیا سەردەستان، ئانکو نەبوونا دەولەتەکا سەرانسەری ل هەرچوار پارچێن کوردستانێ یان چوار دەولەتێن سەربخوە، چونکو هێزێن هزری و رەوشەنبیری ل ڤی بیاڤی دهێنە مەزاختن.

دووهەم بندەستیا کولتور و تیتالێن چەرخێ ناڤین، ئانکو ب ڤێ یەکێ ئەڤ کولتورە رێبەریا مە بەروڤاژی پێشکەتنا جیهانێ دکەت، ئەڤ تیتالە تەڤلی ئۆلی بووینە و دبنە رێبەرێن پاشڤەروویێ!رەوشا سیاسی د ناڤبەرا “قوربان و سەربری” دا دەرباز دبیت، کو رێبەرێن سیاسی ژ قوربانیا بندەستێ داگیرکەران، بووینە سەربر و سیاسی ل سەر سەرێ مە و رەوشەنبیری ژی ب گیان و ژێدەرێن کەڤنەشۆپی دهێنە بارکرن.

ژ بەر ڤان هەردوو ژێدەر و ئەگەران، ئەم نکارین بەرسینگێن ئارێشێن خوە و داگیرکرنێ بگرین.هێرشێن داعش 2014.08.03 بۆ سەر دەڤەرا شنگال بۆ مە تەڤان دیار کر، کو نە “سەرۆکێ هەرێمێ، سەرۆکێ حکوومەتێ، وەزارەتا پێشمەرگەی، وەزارەتا ناڤخوە، دەزگەهێن ئەولەهی، هەوالگیری و دەزگەهێن تایبەت”، ل ئاستێ پێویستێ ڤێ بوویەرێ نەبوون.

چ پلان و پێشبینی بۆ ڤێ رەوشێ نەبوون. هەرچەندە داعش پشتی شام و عیراقێ، کوردستان وەک ویلایەتا سێهەم دزانی. ئەڤە بۆ چاڤدێران دیار دکەت، کو ئەڤ هەموو سازی و دەزگەهە، تەنێ کورد بۆ هەڤدوو بکاردئینن!تەنێ مرۆڤ دکاریت بێژیت، گازی و هاوارێن تراژیدیا شنگالێ، ژ خەمساریا مە و تاکو دگەهیتە دەسوەشاندنا داعش، وژدان و گوهێن مرۆڤاتیێ سمین! لەورا دڤێت ئیرۆ/ سوبە دادگەهەک بهێتە سازکرن، بۆ وان کەس و ئالێن بووینە ئەگەرێن جینۆسایدا شنگال و دەڤەرێن دی.

ئێدی دڤێت خەمساری و کولتورێ رەڤینێ، ل بەر دادگەهێ نەبیتە جهێ دلۆڤانیێ!ئەرێ ما فهێتە ئەم دانپێدانێ ب شیانێن خوەیێن ئەقلی، لۆژیکی و دیپلۆماسی بکەین؟ گەلۆ ما دانپێدان داگێرانە، ئەرێ ئەڤ داگێرانە ژ ترسنۆکی یان ژ ئەقلی دهێت؟ ئەڤە پرسێن ئالۆزن، خوە د گەردەنا چارەنڤیسێ مرۆڤێ کورد دا مەخەل دکەن. بنێرە تراژیدیا شنگال و بەرخوەدانا کۆبانێ بیردانکێن مە دەرکرن، زۆلمداری و تراژیدیا باڤوکالێن مە، دوبارە وەک فیلمەکێ دۆکومێنتاری ــ Dokumentar ل بەر چاڤێن مە دەربازکرن. مخابن ل ڤێ دەڤەرێ، کۆنتێکستا داگیرکرن/ سەرکوتکرنێ ژ لێبۆرین و هەڤهاتنێ گەلەک بهێزترە. ئێدی تێگەهشتنا گەلێن کەڤنەشۆپ، مرۆڤی دئێخیتە ل هەمبەر دیالێکتیکا “نامووس و مەرداتی”، چونکو ل جڤاکێن کەڤنار “نامووس” بۆ پیڤەرێ ئێتیکی/ مۆرالی دهێتە بکارئینان.

ئەڤە بۆ پاراستنا کەشێ گشتیێ جڤاکی “ژن” دهێتە بکارئینان، لێ ئیرۆ ب بەرخوەدانا ژنێن کورد/ کۆبانێ ئەڤ هەڤکێشە “نامووس” بۆ “مەرداتی” وەک راگرتن و پاراستنا ئەردی “دایک” هاتە ڤەگوهاستن. لەورا دانپێدان ب شاشی و خالێن لاوازێن هەر مرۆڤ/ ملەتەکی، دیرۆکەکا تەندرست سەردەست دکەت.ب کورتی، پشتی ڤان هەموو بوویەرێن “حەلەبجە، شنگال، کۆبان، شەرنەخ، جزیرێ، ئامەد، کەرکووک و عەفرین” گرینگە، پەردەی ل سەر گەلەک ماسکان راکەین، چونکو ئەڤ ئەقلێ ڤەشارتیێ ل پشت ڤان ماسکان، ئەم راستی گەلەک تراژیدیان کرینە.