چاکسازییا کوردى.. ئەڤ کریارە پێڤاژوویە یانژى شەرە؟
پشکا دویێ
جاسم محمد شرنەخى
ژ سرۆشتى هەمى کارێن مەزن بەرسڤێن توند و کارڤەدانێن مەزن هەنە، ئەڤە یاسایەکا گەردۆنییا فیزیکى و جڤاکییە، هەلبەت چاکسازى ژى پڕۆسیسەکا زۆر کارتێکەرە.
مەزنە لێڤەگەڕەکێ عیراقێ ڕاستیەک ل دۆر بەرسڤدانا چاڤەڕێیا چاکسازیێ دەربڕیە:
((ل هەمبەر وە شەڕەکێ چارەنڤێسازێ دویتر هەیە، ئەو ژى جەنگا چاکسازیێ یە، ب دویماهیئینانا سەردەمەکێ درێژێ گەندەڵى و شکەستنا ڕێڤەبرنا وەڵاتییە…ئەڤ شەرێ زۆر گیرۆبووى توندییا وى ژ شەرێ ل هەمبەر داعش کێمتر نینە، ئەگەر نە قورستر و دژوارتربیت…))، یا دیارە گۆتنا وى زۆر دجهێ خوەدایە!
بەلێ وەسایە، دژەگەندەڵی ب قوتەشەڕ و نیڤشەر نابت، ئەو چاکخوازێ هزرا وى ئەڤە بت: ڕێکا چاکسازان یا ب نێرگز و گولزاران ڕائێخستیە، (Red Carpet) بەرکا سۆر ژ وان ڕا فەرشکریە، هەر ل دەستپێکێ – و بێی ئاگەهى – ئەو پلانێ بۆ بنکەفتن و سەخەرییا خوە و پرۆژێ خوەیێ ئاڤاکرنێ ددانت، دیاریەکا مەزن ژى پێشکیشى بەرەیێ هەڤڕکێ گەندەڵکار و خرابسازان دکتن، سەرکەفتنا چەپەڵان د شەری ل گەل ڕۆناهیێ مسۆگەر دکت.
مێژوویا مرۆڤایەتیێ هەر ژ دەستپێکا خوەیا کەڤناردا و هەتا بگەهت یا نوى و یا ڤى سەردەمێ ژى، ب وانەیەکا تەحل و دهەمان دەمدا یا دروست مە و هەمى بەرەباب و نەڤییان ب ڕوهنى فێر دکت: کو تو ل چ بنگەهێ بى، خوە تو ژ ئەسمانا هاتبیە خوار – قەت گومان نینە – گەر تە ژ دل و ب ڕاست دەست هاڤێتە چاککرنا جڤاکى، دێ بەرانبەر تە هەڵامەتا جەنگێ ڕابتن.
لەوا دڤێت بزانى: کا تو چ جۆرێ چاکسازیێ دکى، (یا هزرکى، ئابۆرى، سیاسى، جڤاکى، شارستانى، ئاینى…هتد) کێم کێم و ئەگەر چ نەبتن؛ دێ ئاگرێ شەڕەکێ دژوار ژ جۆرێ سەکتەرێ تو ل سەر کار دکى هەلبەتن، لێ یا لۆژیکى و کەتوار ئەوە دێ چەندین جۆرێن بەرەیێن جەنگێ ل تە ڤەبن.
ئەگەر کریارا چاکسازان د هێڵا هزرکیدا بت، حەتمەن دێ شەڕەکێ هزرکى هەمبەر وان هەلبەت، بەلێ زۆر مومکنە ل گەل یێ هزرکى شەڕێن ئابۆرى و سیاسى و لەشکەرى و… هەتا بگەهیە ئاینى ژى ل بەر سینگێ هزرڤانێن ریفۆڕمخواز ڕوى بدن!
ژ بۆ پشتڕاستیێ دا بەرێ خوە بدینە هندەک ژ بەرپەڕێن دیرۆکا عیسا و موحەمەدى سڵاڤ ل هەردووان بن، چەوان بەرامبەر چاکسازییا هزرکى و ڕەوشتى، هەمى ڕەنگێن شەرى هەتا هەڤپەیمانییا دەرەکى ژى ژبۆ ژناڤبرنا ڕیفۆڕمخوازان و شکاندنا بەرەیێ چاکسازیێ بهێز پەیدا ببوون، د وى دەمێ چەکێ هەلگرێن ڕۆناهییا چاکیێ تەنها پەیڤا ڕەوان و ڕوهن و جوان بوو.
هەمبەر مەسیح پێغەمبەرێ ب مزگینیا خێرێ و ب گیانێ لێبوورینێ و ڕەوشت بەرزکرنێ هاتى، ئەم هەمى دزانن جوهیان چى کرن، چەوان ژبۆ کوشتن و هەلاویستنا وى هەڤبەندى ل گەل سەنەمپەڕێسێن ڕۆمانى ل سەردەمێ ئمبراتۆر (پونتیۆس پیلاتۆس Pontius Pilatus) ل دۆرێت ساڵێن (30-36 ز) کرن پێخەمەت ڕێگریێ ل ئیسلاحا مەسیحى.
هەر ژبۆ دوپاتییا تۆشبوونا چاکسازیێ ب شەرەکێ بهێزێ دژبەر ئەم دبینن: کەسایەتیێ خودێناس وەرقەیێ کوڕێ نەوفەلى (610 ز. وەغەرکریە)، ئاگەهداریەکا گرنک ژ موحەمەد پێغەمبەرى ڕا ڕادگەهینت: ((هذا الناموس الذي أنزل على موسى عليه السلام، يا ليتني فيها جذعا، أكون حيا، حين يخرجك قومك، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: أو مخرجي هم؟ فقال ورقة: نعم لم يأت رجل قط بما جئت به إلا عودي…واتە ئەڤە هەمان سڕۆشە یا بۆ موساى هاتى، خوەزى دەمێ مللەتێ تە ڕادبت ب دەرخستنا تە ئەز یێ گەنج بام، ئەز د ژیانێدا بم، پێغەمبەرى ب سەرسومایى و حیبەتینیڤە پڕسیار کر ئەرێ ما ئەو دێ من دەرئێخن؟!، وەرقەى لێ ڤەگێڕا: ئەلبەتە، یا تو پێ هاتى هەر کەسێ ب وێ هاتبیت هەلبەت دوژمناتیا وى یا هاتیە کرن)).
زۆر جاران قوربانیبوون تشتەکێ نێزیکە، لەوا هەتا شەهیدبوون ژى دڕێیا چاکسازیێدا دڤێت ژلایێ چاکسازانڤە کریارەکا چاڤەڕێکرى بت، ئەڤ چەندە باش دیارە د تیرۆرکرنا خەلیفێ ئومەویێ دادپەوەر و نموونەیا چاکسازیێ عومەرێ کورێ عەبدولعەزیزى دەمێ پشتى دوو ساڵا ژ حوکمێ ژیرانە و چاکخواز ب ژەهرکرنێ ل ساڵا (720ز) ل ژیێ (40)ێدا هاتیە ژناڤبرن.
ئەگەر بەحسێ ڕێفۆرمخوازێن ئوڕۆپا ژى ل سەردمێن ناڤینێن تارى تا شۆڕەشا فەرەنسى ل ساڵا 1789ز بکین دێ پیستێن لەشێن مە ژ سەهم و ترساندا لەرزن کا چەوان ڕیفۆرمخواز تۆشى شەرێن دۆزەخی بووینە، یێن هەمى چەکێن چەپەڵ تێدا بکارهاتین، تەنها وەکۆ نموونە: ب فەرمانا زەڵامێن ئاینى و قەشەیان فەیلەسسۆفێ هۆڵەندى (باڕۆخ سپینۆزا – Baruch Spinoza – 1632-1677ز) دناڤا پەرتۆکێن ویدا دهێتە شەوتاندن، هندەک ژێدەرێن مێژوویى ژمارا قوربانیێن چاکسازیێ ل ئورۆپا ل سەردەمێن ناڤهاتین دگەهینن (50.000) پێنجى هزار کەسان بەهرەکا زۆر ژوان زانا و ڕۆناکبیر و فەیلەسۆفێن ڕێکا چاکسازیێ بوون.
ب ئەڤا بوورى دیاربت: ئەگەر بەرامبەر چاکسازییا ئاشتیانە ل کوردستانێ شەرێن گەرم و سار پەیدا نەبوون، باش بزانە ژبلى درەوێ تشتەک نینە ناڤێ وێ چاکسازى بت!
ــــــــ چاکسازییا کوردى و پرسیارێن سادە و یێن ئاڵۆز! (پشکا ئێکێ)