پر بونا کوشتنێ ژ بەرەلابونا چەکیە یانژی نە بونا یاسایە؟
شەبان جدەح
ڤان رۆژان دیسان پرسا هەبونا چەکّ بێ مولەت، یانژی بگشتی دیاردا هەلگرتنا چەکێ بێ مولەت بو روژەڤ بو جڤاکا باشورێ کوردستانێ پشتی کو د کێمتر ژ ٢٤ دەمژمێرا پتر ژ چوار هاولاتێن باشور جانێ خوە ژ دەستدان< ئەجڤ بابەتە یێ بێ تامبوی هندی خەلک لسەر ئاخفتینە و بێ ئەنجام بویە.
گومان نینە کو هەر ئامیرەتەکێ بێت کارئانین ژبو بدوماهیک ئینانا ژیانا کەسەک دی ژێرا دبێژن چەک، چەکێ سار ئەوە یێ کو بکارئانینا وی حیچ دەنگ ژێ دەرنا کەڤن، باریت و رساس دناڤدانینن، چەکێ گەرم ئەو چەکە یێ کو باریت و رساس دناڤدا نە. بکار ئانینا چەکێ گەرم پرانیا جاران دوماهیک بژیانا کەسەکی یان چەند کەسان تینیت لەوما دەست برن بو ڤی چەکی دەما ئاریشە هەبن، ئەو ئاریشە ئالوزتر دبن و زۆر جاران دبیتە ئەگەرا دلمانا زۆر مالباتا ژ هەڤدو.
ئەو کەسێن دبێژن هەبونا چەکێ بێ مولەت یانژی بمولەت ئەگەرا سەرەکیا زۆر بونا کوشتنێ یە، بمن ئەو کەس شاشن، چونکە چەک یێ بەلاڤە لهەمی وەلاتێن جیهانێ، راستە پرانیا چەکی یێ قەید کریە لێ بەشەک بەرچاڤ ژ چەکێ بێ مولەت لوەلاتێن ئەوروپا هەیە و هەبویە بەردەوام، لێ پرس ئەوە بوچی مروڤ زوی نزوی دەستی نابەت بو چەکی ژ بو یەکلاکرنا ئاریشا؟ چونکا هەمی باش دوزانن هەر ئاریشا هەی یان دڤێت بخوەشی لناڤبەرا خوەدا چارەسەرکەن، یانژی لدوماهیە هەر داگەهە دێ بریارێ دەت و ئەستەمە کەسەک بکاریت بریارا دادگەهێ بگهوریت ژبلی دادگەهێ بخوە. هەبونا چەکی و بەلاڤ بون لناڤ خەلکی باش دیار دبیت کو نە ئەگەرەک سەرەکی یە ژبو کوشتنێ.
دبیت پرس بێتە کرن باشە ئەگەر چیە لناڤ مە کوردا کوشتن د هەلکێشاندایە، چەند دچیت چەند زۆرتر دبیت. بباوەریا منا کەساتی نەک تەنها ل باشورێ کوردستانێ بەلکو لپرانیا وەلاتێن هاڤشێوێ هەرێما مە ئەڤ دیاردە هەر زۆرتر دبیت و ئەگەرا سەرەکی نەبونا یاسایە. لسیستەمەک خوەدان یاسا و دادگە تەنها دادگەیە جهێ یەکلاکرنا کێشان.
لوەلاتێن پارت، هوز، بنەمال برولێ دادگەهێ رابن، وێ یەکێ رادگەهیت کو بریار لسەر کێشان نە دادگە ددەت، بەلکو بریار بو هندەک کەسان ڤەدگەریت کو لژێر هەرناڤەکێ هەی دادگە بو وان نینە. هەر ئەڤەیە وا دکەت کو کەسێن تاوانبار بتاوانێن جودا ئازادانە بژین و کارکەن بێی کو دەزگاهەکێ بەرپرسێ میری دخوەرا ببینیت راوەستینیت، چونکە سەرەکێ مەزنێ ڤالا یێ لپشتێ هەی. بلا ئەم راستگو بین لگەل خوە پرانیا کێشێن کوشتنێ لناڤ جڤاکا مە ل دەرڤەی دادگەهێ هاتینە یەکلاکرن.
تشتێ بالکێش بو من ئەوە کو هێزێن مەیێن سیاسی ژی دەما هێرش دکەن سەر هەڤدو، بنگەها دسوژن، خەلکێ دکوژن دیسان شوینا دادگەهێ پەنایێ بو لهەڤهاتنا دەرڤەی یاسای دبەن. لەوما بباوەریا من تاکو یاسا بێتە بن پێ کرن ژلایێ دەستهەلاتدارانڤە وێ مە ئەڤ کێشە بەردەوام هەبن. من رێز هەیە بو کەسێن ناڤبژینیێ دکەن دەما کێشەک خوینداری دوروسدبیت و رەنجا وان پر بەرز دبین ژبو پێشگرتنێ کو ئاریشە مەستر نەبیت، لێ لهەڤهاتن نابیت ببیتە ئەگەرا ئازادکرنا مروڤکوژا، ئانکو بکورتی ئەگەر کەسانەک لناڤا خوە پێکبێن ژبو کێشە مەستر نەبیت، ئەڤە کارەک گرێدای لایەنێن تێکەلی ئاریشێ نە. بەلێ دڤێت دادگەه رێکا خوە ببینیت و ئەڤ بکوژە بهێنە سزادان لدویف یاسا تاوانا و بو کەسێ نەبیت لژێر هیچ پاساوەکێ لێبورینەکێ بو ڤان دەرخیت.
چەپەلترین کار لپرانیا وەلاتێن وەک وەلات سەروکێ وان مافێ هەی لێبورینێ بو هەرکەسێ دلێ وی بخوازیت دەرکەت، واتە یاسا ژبو سەروکی نینە و سەروک لسەر هەر یاسایەکی یە.
ژبو کێمکرنا رویدانێن کوشتنێ ل هەرێما مە هیڤیدارم ئەم هەمی یەک دەنگ بین و خوەدان هەلویست بین دەما بکوژەک بێت ئازادکرن یانژی نە ئێتە دەستگیرکرن. بکورتی و بکوردی یاسا وی دەمی یاسایە دەما کەسەک پێچەوانە کاربکەت بێت سزادان ئەگەر نە وەسابیت هەبون و نەبونا یاسا وەک هەڤە.