پرۆسێسا چەڤەنگان و گەرمکرنا مۆرالان ئالا وەک نموونە!

محسن ئوسمان

ل گۆر ژێدەرێن دیرۆکێ، یەکەم جار ئالایێ کوردستانێ، ژ لایێ “کۆمەلا تەعالی کوردستان/ 1919″ڤە هاتیە بلندکرن و پاش پشتی هنگی “کۆمەلا خویبوون/ 1927″، ئەڤ ئالایە بلندکریە. ب ڤێ یەکێ، ب درێژیا دیرۆکێ ئالا بوویە چەڤەنگێ ناسناما نەتەوەیی، ژێیاتی و جهێ رێزلێنانێ. هەروەکو د شەران ژی دا یەکەم جهێ بهێتەگرتن، ئالا وەک چەڤەنگێ سەرکەتنێ، لێ دهێتە چکلاندن، چونکو بلندکرنا ئالای ناڤنیشانێ سەرکەتنێ ددەت. پرانیا گەلێن جیهانێ، ئالای پیرۆز دبینن و ب تایبەتی ژی رۆژهلاتا ناڤین/ کورد، تاکو شەهیدێن خوە ژی وەک روومەتەک ب پێچانا ئالای دپێچن و ڤەدشێرن. ئەڤە ب خوە ژی، جورەکێ ژێیاتی و عەگیدیا پێشمەرگەهی، بەرچاڤ دکەت. لەورا ئالا ب خوەشتڤی و چەڤەنگیا خوە، دەربازی “ناڤلێنان، سروود و هەلبەستێن”، نڤیسکاران ژی بوویە.
راستە ل گۆر ژێدەرێن دیرۆکێ، پەیدابوون و بکارئانینا ئالان ڤەدگەریتە دیرۆکەکا گەلەک کەڤنار، کو ب سەدان سالان بەریا ئۆلێن ئیبراهیمی، وەک نیشانا “مالبات، قەبیلە/ شاهـ، ئۆل، دەولەمەند و…” پەیدابووینە، بەلێ دیسان باندۆرا ئۆل و سروشتی ل سەر ئالایان رەنگڤەدایە. ئانکو رەنگ و فۆرمێ ئالان، ڤەژەنا جوگرافی و سایکۆلۆژیا خەلکێ خوە دکەت. پرانیا ئالان، ب فۆرمێ “چوار گوشە و سێگوشە” هاتینە دیزاینکرن و ب وێنە و رەنگێن جودا دهێنە نەخشاندن. ئێدی ژ بۆ بیرئانین و گرینگیا ئالان، رۆژەک تایبەت/ “12.17 رۆژا ئالایێ کوردی” بۆ هاتیە دەسنیشانکرن. بهایێ ئالان، ب رێزگرتنا گەلان دهێتە نرخاندن، لەورا هەر ملەتەک شانازیێ ب ئالایێ خوە، مینا چەڤەنگێ روومەتێ دبەت. ب ڤێ واتەیێ، ئالا وەک چەڤەنگ و پێناسا گەلان/ دەولەتان دهێتە بکارئانین. ئێدی چەوا مرۆڤان ناڤ و رەنگ هەنە، وسا ژی گەلان/ دەولەتان ب سایا ئالان ناڤ و رەنگ هەنە، کو د یەکێتیا گەلان دا دبنە چەڤەنگێن ملەتان/ دەولەتان. ب ڤێ یەکێ و ب درێژیا دەمی، ئالا دەربازی بیاڤێن لەشکری، گەلان و کارگەهان ژی بوویە.
دیارە مرۆڤ نکاریە و نکاریت، بێی چەڤەنگ وەک مۆرال، هێزا خوە یا ڤەشارتی گەرم بکەت. ژ بەر هندێ، مرۆڤ نەشێت بێی دەربرین ژ ژیانا خوە بژیت! ئەڤ دەربرینە ژی، ب ئاوایێ چەڤەنگان دەربازبوویە. هەر ژیانا مرۆڤی ب خوە ژی، دگەل دەردوران ب ئاوایی چەڤەنگان سەردەستبوویە! لەورا هەرتم کوردان ژی، وەک گەلێن دەڤەرێ پشتا خوە ب “چەڤەنگ و سەرۆکان”، گەرمکریە و مۆرال/ دلێ خوە ژی، ب “خوەدێ، چیا و دۆستان” خوەشکریە. هەروها مرۆڤ ب خوە ژی، مینا “ناسنامە، ئالا و نرخ” بوونەوەرکێ چەڤەنگیە. ب ئەنجام، مرۆڤ ژ کۆمەکا چەڤەنگان پێکهاتیە!
ئها ل ڤێرێ مرۆڤ دکاریت بپرسیت، گەلۆ ئەم چەوا دكارین، فرەرەنگیا ئالا و سروشتێ كوردستانێ، بكەینە نەخشەرێكا هەڤقەبوولکرنا هزركرنێن و جودا؟ ئەرێ ما د کولتورێ مە دا فرەئۆلی و مەسەبی قەبوولکریە، داکو ئیرۆ ئەم فرە پارتاتی/ سیاسەتێ قەبوول بکەین؟ ل گۆر نیتشەی فرەئۆل و باوری، ئاخا هەڤقەبوولکرنێ بەردەست دکەن، چونکو ئەو گەلێن فرەئۆل/ خوەداڤەند هەین، پتر ئازادی ژ یێن یەک ئۆل/ خوەداڤەندی هەبووینە. هەبوونا گەلەک خوەداڤەندان، ب واتەیا هەبوونا گەلەک رەنگێن باوریان و هەڤ قەبوولکرنێ بوویە. ئانکو هەبوونا گەلەک خوەداڤەندان، گرێدایی هەبوونا گەلەک ئەفسانانە، گەلەک ئەفسانان ژی گەلەک جورێن باوریان درستکرینە، بەلێ یەک خوەداڤەند، یەک رەنگ هەبوویە و کەس و باوریێن دی ناسنەکرینە.
بنێرە مە نکاری تا د چەڤەنگێن نەتەوەیی “ئالا، سروودا نیشتیمانی و…” دا یەک بین، کو ناسناما نەتەوەیی ل سەر دهێتە ئاڤاکرن. مە ناڤێن جودا “پێشمەرگە، گەریلا و شەرڤان”. هەروها چەند ئالا دهێنە بلندکرن و چەند سروود ژی دهێنە گۆتن! لەورا کوردان نکاریە، یەک سازی/ کۆمەلا “رەوشەنبیری، سیاسی، دیپلۆماسی و ئابۆری” هەڤبەش ئاڤا بکەن.

محسن ئۆسمان
بەرلین، 2023.12.17