نڤێژا ئینیێ یا سیاسیە نە فەرزا دینیە
کرمانج هاریکی
نڤێژا ئینیێ ب دو روکاعەتا نە ئەرکە (فرض)ە و نە عیبادەتە، ل گور ئەحکامێن شەرعی جهێ نڤێژا نیڤرو ناگریت. لێ ئەرکەکێ ئینتیمایا ئومەتی یە و ئیتاعەتە بو وەلی ئەمری. دسهەلاتا سیاسی و سیاسەتمەدار و دەستروییێت موسلمانا ئەو بریار یا دای.زیەتر د بوارێ لەشکەری بو کومکرنا هێزا پشتەڤان یا ب کار ئینای. فەرمودێن ب ناڤێ پێغەمبەری بو سەپاندنا وێ یێت هەلبەستی.
ل گور وان هەمی ئوسسێت ئسولی یێن دینێ ئیسلامێ ژ بلی سیاسیا و سەعاڵیکێت دەسهەلاتا وەکی دی کەس نەشیایە نڤێژا ئینیێ بکەتە فەریزەیەکا دینی. خولەفائێت ئیسلامێ دین ئەڤ نڤیژە یا تەسەیوس کری. دین و سیاسەت ب رەنگەکێ نە عەقلانی و ب دارێ زورێ یێ د ناڤێك هەلکری. هەر هەمان بەرخوردا موسلمانا یا بویە ئەگەرێ پەرش و بەلاڤەیا بوچونا زانا و ئیکسپێرتێن ئیسلامێ د ڤێ دەربارێ دا
. بەرێزان پوستەکێ هەست خورێن یێ هوسا ئەز بێ مەبەستەکا عەقلانی عەلمانی ئینسانی نا هاڤێمە مەیدانێ. مەبەستا من ژی نە ئەوە کەسێ بریندار بکەم. یان یاریا ب پیروزیێت دینی بکەم، من هەردەم و هەرگاڤ رێز بو راستیا پیروزیێت دینی یێن هەی. لێ مەبەستا سەرەکی ئەوە گەلەک ئەحکامێت شەرعی و واجیباتێت دینی یێت هەی خەلکێ مە ب تەڤایی یێ لێ بەریئە بێی پێ زانینە،
مەلا و زانا و مروڤێن شولەژێ ب زانابون گەلەک راستی یێن دینی یێت شێواندی و ڤەشارتی. شروڤەکرنا بابەتێت ب ڤی شێوازی مەبەس ئەوە پرسیارێ ل دەڤ هاووەلاتیێ خوشتڤی ل سەر هەر بوارەکێ د ئەحکامان دا چێکەم. بابەتەکێ هوسا یێ حەساس و خودی گەنگەشەکا دیروکی د ناڤبەرا ئەقطابێت ئیمام و رێێبەرێن مەزاهب و مەدارسێت فکری یێت ئیسلامی دا یێ گرنگە ئەم ب هەڤرا گەنگەشێ ل سەر بون و نەبونا وێ راستی و نەراستیا وێ بکەین، دێ پتر خزمەتا دینێ مە و جڤاکا مە کەت.
مە دو پەیف یێت هەی کو( فرض ٫ سنەت) فەرز ژی دبیتە دو بەش فرض عینی و فرض الکیفایە ئیختیلافا ئیجماعا مەزاهبێت ئیسلامێ یا ل سەر فەرزا نڤێژا جومعێ هەی. حەتا داخلی مزهەبێ شافعی ب خو جوداهیا بوچونێ یێ هەی. ل سەر نڤێژا جومعێ یا دو رکاعەتی. بەشەک ل زانایێت شافعی دبێژن نڤێژا ئینیێ فەرزە و بەشەکێ دی هەر ل مەزهەبێ شافعی دبێژن سونەتە. مەزهەبێ مالکی و حەنەفی و موعتەزلی و د مەزهەبێ سونە و اهل الجماعة دا دبێژن نڤێژ و حزورا نڤێژا جومعێ نەفەرزە بەس خێرە. هەمان مەزهەب و گەلەک موجتەهد و زانایێت دژی دبێژن ئەو حەدیسێت ب ناڤێ پێغەمبەری هاتی ل سەر فەرز کرنا جومعێ د زەعیفن .
عباس بن زبیر دبێژیت من ل دەڤێ پێغەمبەری یێ گولێ بوی نڤێژا جومعێ سونەتە ل بەری نڤێژا نیڤرو دهێتە کرن. ئەو دو رکاعەت جهێ نڤێژا نیڤرو ناگرن. دکتور سعد الهلالی دبێژیت تەنێ نڤێژا جومعێ واجبێ مێریە ل سەر ژنێ فەرز نینە. ئەو حەدیس و نەسێ وی پالپشتی لێ کری نە تێگەهشتیە و د زەعیفن. بەیهەقی دبێژیت نڤێژا جومعی نە فرض العینە. بەلکی فرض الکیفایەتە ، واتە تو یێ بەرهەڤ و نزیک و زەوق هەبیت بەشداری بکەی دڤێت بکەی. امام النووی دبێژیت نڤێژا ئینیێ ل فەرائیزێت دینی نینە بەس هەکە بشێی بەشداری بکە ، هەر وەسا دبێژیت جهێ نڤێژا نیڤرو ناگریت.
ابو اسحاق الکازفرینی دبێژیت نڤێژا جومعێ نە فەرض العینیە یە بەلکی فرض الکیفایەیە. امام المالکی و د مەزهبێ مالکی دا ب اجماع د وێ باوەرێدانە نڤێژا ئێنیێ سونەتە. طلح بن عبید دبێژیت من ل دەڤێ پێغەمبەری یێ گولێبوی کو نڤێژا ئینیێ نە فەرزە نە جهێ نڤێژا نیڤرو دگریت. پێغەمبەری ل روژا ئینیێ داخوازا ل بازرگانا کری وێ روژی ب مینە دناڤ مال و عەیالێ خو هەکە وە بەشداری د نڤێژا جومعێ یان ئەینیێ دا کر ئەو بو وە خێرە.
دکتور عدنان ابراهیم د وێ باوەرێ دایە نڤێژا جومعێ عادەتەکێ باشە دناڤ موسلمانا دا بو هایدار بون ل وەزعێ هەڤدو لێ نە فەرزە. طبری د تەفسیرا خو دا دبێژییت ئەڤ ئایەتا و دگەل ئەو سورەتا ب ناڤێ الجمعة نە بونە فەرزکرنا نڤێژا ئینیێ. دکتور علی جمعە دبێژیت ل گور هەمی تێگەهێن قورئانی نڤێژا ئینیێ سونەتە و نە فەرزە. ئەو حەدیسێت موسلم و بوخاری نە د صحیحن. دکتور و فیلسوف یوسف الصدیق ب خویایی دبێژیت نڤێژا ئینیێ نە فەرزە.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ئەو اذا یا مەجازیە واتە هەر فەرضکێ لازم اذا نەکەڤیتە تێدا هەر وەسا ذلکم خیر لکم. ئەڤەژی دەلیلێ هندێیە کینایەتا نەفەرزکرنا نڤێژا ئینیە. هەر نەسەکێ نەهاتبیت وجب علیکم او فرض علیکم واتە مەجال و مەجازە. تکایە تکایە رجائەەن ئەوکەسێ مەعلومات ل سەر ئەحکامێت ئیسلامێ نەبن شارەزایی د تەفسیر و ئسولیاتێت دینی و مەزاهبێت ئیسلامێ دا نەبن خو د بابەتەکێ هوسا یێ ئالوز دا نەکەنە خەبیر و خو تێ هەلنەقوتن.
بارا پتر ئەز بابەتێت هوسا یێت حەساس بو موختەسینا و شارەزایێت ڤی بواری د ئینمە خارێ بێژنە مەلایێت مزگەفتا و بەرپرسێن حیزبێت ئیسلامی و بانگخوازێن موجتەهد بلا بێن خو د بابەتەکێ هوسا یێ ئالوز هەلقوتن. چمکی تێگەهشتنا دەقێ قورئانی و شارەزایی د علم الحدیث دا بو هاتنا ناڤ بابەتەکێ هوسا پێتڤیە. ئەڤە پتر ۱۳۰۰ سالایە فەرز و نەفەرزا نڤێژا ئینیێ بابەتێ موشت و مورێیە د ناڤبەرا موعتەدل و موتەتەرفا دا.
کرمانج هاریکی 22/ 3 /2022 Berlin