مەلوولیا هشمەندیێ
کورد مینا کاراکتەرێن بێ ناڤنیشان!
محسن ئۆسمان
ئەرێ دەسەلات، ب سایا هێزا ئەقلی یان ژی ب هێزا دەستی درست دبیت؟ دەسەلات ل رۆژئاڤا/ ئەمریکا ب هێزە، بەلێ دگەل ملەتێ خوە نەرمە و دەسەلات ل رۆژهلاتا ناڤین/ کوردی لاوازە، بەلێ دگەل گەلێ خوە رەقە. بنێرە دەسەلاتا کوردی، تەڤگەرێ د ناڤ جڤاکێ دا ناکەت، بەلکو ل سەر جڤاکێ دکەت؟! دەسەلاتێن ب هێز، ب گەلێ خوە رانە و سەرەدەریێ دگەل سەنتەرێن ب هێزێن گەلی دکەن. دەسەلاتێن ب هێز، ل سەر بنگەهێ جڤاکێن ب هێز درست دبن، چونکو ل نک مە جڤاک لاوازن، دەسەلات ژی خوەیی هزرێن لاوازن. لەورا دڤێت ئەم حەز و شیانێن سیاسی تێکهل نەکەین، هەرچەندە هەردوو ژی ل نک مە نینن. ئێدی ئەو دەسەلاتا ل نک مە پرۆپاگەندە بۆ دهێتەکرن، هەژارا گەلەک ئەلەمێنتانە!
د جڤاکێن مە دا، هێشتا پێناسە و ناسناما کەساتی پەیدا نەبوویە، چونکو خەلکێ مە ب گشتی چ بۆ جیهانا دی یان بۆ ئیدیۆلۆگی/ کەسێ دی، “سەرباری بۆ مالبات/ زارۆکان” پرۆژێ قوربانیێ‌یە، کو ئەڤە دبیتە ستوونا ژیانا هوندریا بوونەوەرێ مرۆڤ. د کولتورێ ئۆلان دا، مرۆڤ پتر فێری ملکەچ و پاشبەندیێ، ژ دەسپێشخەری و نەرازیبوونێ دبیت. لەورا ئاڤاکرنا کاراکتەران، ل ڤان جڤاکان مینا هەڤن. بنێرە خەلکێ مە وەکهەڤ هزر و رەفتاران دکەن، هەموو پێکڤە رۆژیان دگرن، پێکڤە نڤێژان دکەن و پێکڤە ژی گازندان دکەن! ئەڤ جورە کاراکتەرە، د تەڤ واران دا چاڤ ل یەک دکەن. ل ڤی چاخی، مرۆڤێن بێ “خولک، رەنگ و دەنگ” درست دبن، کو خوە د کاراکتەرەکێ هاڤی دا پەردەپۆش دکەن!
تراژیدی و پرسگرێکێن ب سەرێ مە هاتی و دهێن، چەند گونەها دژمنانە، هند و پتر ژی ژ “هەژاریا هزرێ و قەلسیا هشمەندیێ” و “ژ فۆرمی نێرینا مە بۆ گەردوون و ژیانێ” دهێن. ئەم ب چاڤێن هاڤیێن دیرۆکێ ل تەڤ تێکستان دنێرین، لەورا گەلێ مە قوربانیێن خواندنێن شاشێن تێکستێن “ژیانێ، ئۆلی، سیاسی، ئەدەبی و هزری”نە. ئەڤێ ترسا ژ دیالێکتیکا “ڤەگەر و دەربازبوون”ێ، کەشێ گشتیێ گەلێ مە داگیرکریە. لەورا دڤێت مە “حەزا بلندا ژیانێ/ نیتشە” هەبیت، دڤێت ئەم ژیانێ بلندی سەر مرنێ/ ترسێ بکەین. د ڤێ هێلی دا، فروید دبێژیت هەر چ تشتێ ب درێژیا دیرۆکێ هاتیە نڤیسین، دێ رۆژەک هێت وەکو ڤۆلکانان ب سەروچاڤێن رێگران ڤە پەقیت.
دەسەلاتا کوردی، پتر وەک مێڤان ژ خوەیێ مالێ کار دکەت، لەورا ل نک مە چ پرۆژێن “نەتەوەیی، هزری، ئابۆری و…” نینن. دیارە ئەڤ رەوشا ل دەڤەرێ و جیهانێ درستبووی، ژ ئاستێ هشمەندی و خواندنێن دوورهێلی یێن سیاسی و رەوشەنبیرێن کورد مەزنترە، چونکو تا نوکە هشمەندێن کورد ژ دەرڤەی ڤان هەموو هەڤکێشانن، بەلێ ل رۆژئاڤا شرۆڤەکرنا هزرمەندێن ئورۆپی ب ڤەکۆلینێن سۆسیۆلۆگی دهێنە تێرکرن. ب ئەنجام، چ توێژە د ناڤ مە دا پەیدا نەبوون، بکارن نوونەراتیا وژدانا گەلێ مە بکەن.
ئەرێ ئەم دکارین، د ڤێ رەوشا دژوار و ئالۆز دا، کاراکتەرێ خوەیێ هندا ب حەزا هایدیگەری “پرسا بوونێ” ئاڤا بکەین؟ چونکو “باورداریێ، پێدڤی ب تێهزرکرنا د بوونێ دا نینە/ هایدیگەر”. دەما دەرگەهێن پرسێن ڤەکری دهێنە گرتن، ئەقل ژ کار دکەڤیت، لەورا بێی ل بەرچاڤگرتن و تێگەهشتنا ڤێ یەکێ، ئەم نکارین واتەیێ بدەینە بوون و ژیانێ، چونکو “چ تشت بێی کەد ناهێت، هەژاری نەبیت”. ئێدی رەخنە و تێپرسین، دوو کریارێن گرینگێن وەرارا جڤاکا‌نە. لەورا دڤێت هەردەم، تێهزرکرنێن پرسیارکەر بهێنەکرن، دا بگەهینە جهێن بڤە و هزر تێنەهاتینەکرن. دیرۆکا باژارڤانیێن مەزن، دیرۆکا پرسێن مەزنە، چونکو “پرسیار ب خوە، داینکا هزرکرنێ‌یە/ هایدیگەر”([1]). ل داویێ، راستە گومان زانینێن بچووک دکوژیت، لێ زانیاریێن مەزن پەیدا دکەت. ئەگەر نە، ما گەلۆ ژ بلی “مەلوولیا هشمەندیێ”، مرۆڤ دکاریت ناڤەکێ دی ل رەوشا مە بکەت؟ لەورا “دیالێکتیکا مەلوولیێ” گیانێ مە هنداکریە!
بەرلین، 2023.04.14
[1]) د. عبدالجبار الرفاعي ـــ الدین و الظمأ الانطولوجي ـــ مرکز دراسات فلسفة الدین، ط1، بغداد ـــ العراق، 2016 ص123.