مانیفێستا خوەکوژیێ؟
ئەرێ پارت و دەسەلاتا کوردی زارۆکێن خوە دخوەن؟!
دڤیا پشتی قووناغا “گلۆبال، پەژیکا کۆرۆنا، شەرێ روسیا و ئوکرائینا” زانا و بەرپرسێن کوردان، پتر خەم ژ رەوش و پێشهاتێن دەڤەرێ و جیهانێ خاربان و ژ خوە پرسی بان، گەلۆ دێ کلیلێن ڤەکرنا کۆدێن سیاسی، پشتی ڤان قووناغان چەوا بن؟ راستە دبیت ئەقلێن دەمارگیر و هەڤسارکری، بکارن تا دەمەکی خوە ل بەر ریتم و سرتا دیرۆک و گوهەرینێن جیهانێ بگرن، بەلێ پا ل هەر گرفتەکا دیرۆکێ، دێ ئەڤ جورە ئەقلە سەتمن. هەروها وەرارا گلۆبال/ سۆسیال مەدیا ژی، دەرفەتا ئەقلێن کەڤنار نادەت، کو بکارن پرۆسێسا “پارتاتی، سیاسەت و فەروەری”ێ بەردەوام بن. ئێدی ئەگەر مێتنگەهیا سەرماداریا نیولیبرالیزمێ، ل سەر ئاستێ جیهانێ ل هەمبەر ڤیروسا کۆرۆنا ستۆپ گرت بیت، پا دێ ئەقلێن مەیێن چاخێن شکەفتێ، ل هەمبەر گوهەرینان زوو هلوەریێن! ئانکو ب نەمانا دیسپلین و پرنسیپان، دێ “ئەقلێن ڤالا” ل هەمبەر ڤان جورە ئاستەنگان زوو هلوەشیێن.
دیارە ئەڤ رەوشا ئیرۆ کوردستانا باشوور تێرا دبۆریت، رەهێن خوە دوور دکێشیت. لەورا دێ ئینە بیرا هەوە، دەما هوون ب ئەقلێ چیای/ شکەفتێ، هاتینە خوارێ و هەوە دەست ب “پاوان و تالان”ێ کری، ب ڤی ئەقلی، هەوە “پارتاتی، سیاسەت و فەروەری” ژی کر. هەوە تەڤ هزر و ئەقلێن ئازاد ژ ناڤبرن و دەنگێن جودا ژی خەساندن! هەوە گوهداریا دەنگی ئەقلی نەکر، بەلکو هەوە خوە ل دەنگێ پەسن و درەوان کرە خوەدان. هەوە هەر زوو هەڤسارێ خوە دا دەستێ بیانی/ داگیرکەران، بەلێ هوون وەک برا بوونە دژمنێن هەڤ. هەوە تەڤ ئەندام و کادرێن دلسۆژ و خوەیی دۆز ڤارێکرن و خوە ل خەلکێ بێ هەلویست و داڤدۆز کرە خوەدان. ئێدی چەوا هەوە پشتا خوە ب هێز و پارەی گەرمکر، وسا ژی هەوە “هزر، ئەقل، دیسپلین و پرنسیپ” بنپێکرن. ل داویێ ژی، هەوە خوە ل نێزیکترین کەسی ژی نەکرە خوەدان. ب ڤان پاشخانان، کولتور و ئەقلێن تالانکرنێ، ژ دەرڤەی مێتنگەری و شەلاندنا خەلکێ کورد، هەوە چ خەمێن دی نەبوون! لەورا خەلکی ب تێکرای ل جهێ هەڤکاریێ، “سیناریۆیێن نەفەرەتێ” ل هەوە باراندن! هوون تێنەگەهشتن، کو سیاسەت چەند زانستە، هند ژی هونەرە، چونکو “سیاسەت، هۆستایێ تەڤ زانستانە/ ئەرستۆ”. لەورا ل هەمبەر گرفتەکا مینا پەژیکا ڤیروسا کۆرۆنا، نەبەس هوون کەتنە سەر چووکان، بەلکو هوون هلوەریان. هەوە نەزانی کەسێ خوە ل فەلسەفا ژیانێ و دەنگێ ئاخێ/ دوورهێلی نەکەتە خوەدان، دێ ل داویێ بیتە قوربان.
دەما ل شۆرشا فرەنسی، “گۆرگیس دانتۆن ــ Georges Danton/ 1794” بریە بەر سێداردانێ، دانتۆنی گۆتی: “ئەرێ شۆرش زارۆکێن خوە دخوەت؟” مخابن هەوە نەبەس زارۆکێن خوە خوارن، بەلکو هەوە “ئەرد، ئەسمان و زارۆک”، ب هەڤرا داعویران! هەوە ئەزموونێن خوە، بهارا ئەرەبی و یێن جیهانێ ژ خوە را نەکرنە پەند. لەورا ل داویێ ژی، هوون راستی پەندا کوردی “میرم بۆری” هاتن! ئێدی دبێژین، ئەگەر راستە ئەڤ پێشهاتە، دێ “تێگەهشتن، سیستەم، ئەقل و دەسەلاتان” گوهەریت. پا دیارە ل گۆر هەموو پیڤەر و مەرجێن لاوازی و بێدادیێ، دڤێت دەسەلاتا کوردی ببیتە قوربان و ئەزموونا یەکێ یا ڤان ئارێشان!
ب ڤان پاشخانان، گرفتێن سیاسەتا کوردان، گرێدایی گەندەلیا بهایێن سیاسی و هلوەشیانا پرۆژێ نەتەوەیی و خەونێن سەرخوەبوونێ‌نە. راستە قەیرانێن دەسەلاتا کوردی، فرەرەنگن “ئابۆری، جڤاکی و رەوشەنبیری”نە، بەلێ دیسان گرفتێن کوورێن مە ئەقلێ سیاسیە، یێ کو ل سەر پاشخانێن دیمەنێن مەزنێن کەڤنەشۆپیێ ئاڤابووین. ئێدی نەبەشداریا سیاسی ژی، بنگەهێ خوە ژ ڤێ پرسگرێکێ وەردگریت. سەرباری گیانێ گرفتێن ڤان دەڤەران، ژێدەرێن خوە ژ نەرەواتیا دەسەلاتان وەردگرن. هەروها ب راستی، ئەڤە دەمەکێ درێژە قانوونا دارستانێ دەسەلاتێ، ل سەر ئاستێ لۆکالی و جیهانێ دکەت. ب تایبەتی ژی، سیستەمێ دەسەلاتا کوردی، وەک بەرمایێ ئەقلەکێ چەرخێ ناڤین کار دکەت. ئێدی ڤالاتیا سیاسەت و رەشەنبیریا کوردی، ژ نەبوونا هزر و فەلسەفی هاتیە. لەورا مە نکاریە ئالۆزیێن خوە، بکەینە فاکتەرەک بۆ نیاسینا بوونگەریا تاکێ کورد. ئەگەر ملەتەک خوە ناسنەکەت، نکاریت دانپێدانێ ب شاشیێن خوە ژی بکەت، بەلێ دکاریت بەحسێ شاشیێن دژمن/ رکەبەرێ خوە بکەت. ب ڤێ تێگەهشتنێ، سێگوشا “کەڤنەشۆپی، کۆدەتا و مالباتی/ میراتگری”، شووری ناڤ گەهێن تەڤایا جڤاکێن دەڤەرێ بوویە.
ب گەلەمپەری، نە ئەم کارین دانپێدانێ ب شکەستنێن خوە بکەین و نە ژی کارین ب ئەقلێ هەیی دگەل سرتا گلۆبالێ بەردەوام بین. ئەڤە ب خوە ژی، جورەکێ دوئالیزما کاراکتەری درستکریە، کو نە دکاریت دەست ژ کولتورێ کەڤنار بەردەت و نە ژی دکاریت کولتورێ نوو قەبوول بکەت. ئها ئەم ل ڤێرێ و ل هەمبەر ریتما لەزگینا گلۆبالێ، راستی هاڤیا گیانی هاتین.
رەخنێن مە ژی، پتر کەتنە وارێ ئیدیۆلۆگی، ژ هێلێن “مەعریفی و فەلسەفی”، لەورا ئەڤ جورە خواندن و رەخنا هەیی، نکارین رەوشێن “دیرۆکی، رەوشەنبیری و سیاسی”، بەر ب پێشڤە ببەن. ئێدی گرفتێن ڤان دەڤەران ژی، خوە د “نە بنەخهبوونا سیاسی، نە ئەکتیڤیا حکومی، نە دەسەلاتیا قانوونی و نە دژبەریا گەندەلیێ” دا دبینن. لەورا ئەڤ گەلە، ل جهێ ریفۆرم و نووکرنا سیاسەتێ بکەن، کەڤنەشۆپیێ بەرهەم دئینن و ل داویێ ژی ڤەگەریانە خالا دەسپێکێ!
ب کورتی دبێژین، مخابن دەسەلاتا کوردی، ئەڤ ملەتە ب ڤیروسا “پرس، ترس، کۆڤان، هەژاری، بێدادی و خوەکوژی”ێ راستی مرنا سار و گەرمکریە!
محسن ئۆسمان
دهۆک، 2023.03.01