سێ پەیامێن ئەمریکا چ دگەهینن؟!
جاسم محمد شرنەخى
ویلایەتێن هەڤەگرتیێن ئەمریکى دماوێ حەفتیەکێدا دوو کریارێن گەڤئاخستن ئەنجامدان: یەک ژوان دناڤا جەرکێ پایتەختێ ئەڤغانستانێ د کابۆڵدا ب ناڤبرنا سەرۆکێ ڕێکخستنا (ئەلقاعیدە) )ئەیمەن زەواهرى( ل 1-8-2022 بوو، ئێکسەر ل رۆژا دویڤدا کریارا دویتر وەکو دژوەریەک ژبۆ هەمێ هێزێن هەڤڕکێن خوە نەخاسمە چینێ ل کێلەکا تەنینێ زەبەلاح بجهئانى، ئانکو د جەرگێ پایتەختێ تایوانێدا ئەنجامدا.
هۆسان ئەو ئەژدەهایێ ب سەهم ئازراند، یێ ل ژێر گەفێن خوەیێن ترسناک ڕێک ل دانپێدانا فەرمیا جیهانێ ب دەولەتبوونا تایوانێ داخستى، ناهێلت ئەڤ وارێ خەلکێ وێ خوە ل (24) ملیون مرۆڤان داى ببتە دەولەتەکا سەربەخۆیا یا دروست، هەر چەندە تایوان ب هێزا خوەیا ئابۆرى و ب سەرهەلدانا زانستى و ب شارستانیەت و ب سیاسەتا خوەيا بەرەڤپێشڤەچووى -چ ژناڤدا چ ژ دەرڤە- ژ گەلەک دەولەتێن جیهانێ پتر هەژى نازناڤێ دەولەتبوونێیە، ژ وان پتر هەلست و موقەویماتێن دەولەتێ ژى هەنە، لێ چین پێداگێریێ ل تشتەکێ دن یێ زۆر جودا دکت، ئەو دبینت وەڵاتێ ناڤهاتى بەشەکە ژ چینا مەزن قەت ژێ ناهێتە فەقەتاندن، لەوا تەنها (15) دەولەتان دانپێدان ب تایوانێ وەکۆ دەولەت کریە، وەڵاتێن جیهانێ – کێمەک نەبن – نەکارینە باڵیۆزخانەیا ل وێرێ ڤەکن، یا ژ بۆ وانا ڕێپێداى ئەوە نڤێسینگەهـێن بازرگانی یان ژى قونسولخانە ب ناڤێن دەولەتێن خوە ل تایوان ڤەکن، ئەڤەیە و نەزێدەتر!
لێ هەمى ئەو هێلێن سۆر یێن تەنینى دەربارەى سەرەدەرییا سیاسى ل گەل ڤى قەوارەی (تایوانێ) داناین، ژلایێ ئەمریکاڤە هاتنە دەربازکرن، دەمێ کەسایەتیەکا ئاست بلند پلەیا وى بچەکێ ژ سەرۆکێ ئەمریکا نزمتر، سەرۆکا جڤاتا نوێنەرێن ئەمریکا نانسی پیلۆسى ل سێشەمبا بوورى 2-8-2022هنارتیە (تايبيه Taipei) پایتەختێ تایوانێ، هەر وەکى هۆشدارکرنێن دژوار یێن دەستەهەڵاتدارێن (پکین) ژ گوهێن ئەمریکیان دەربازى جەرگێن وان نەبووینە و هەمى پاشگوهڤە هاڤێتن.
هەر چەندە ڤێ ڕەفتارێ تۆڕەبوونا چینیان ل دویڤ خوەڤە ئانی، لێ کارڤەدان ل ئاستێ چاڤەڕێکری نەبوون، ژبەرکو چینێ کەڤێن توند ل سەر زمانێ مەزنە بەرپرس و هەتا سەرۆکێ چینێ (شی جین بینگ) ژى ل ئەمريكا كربوون، خوەیاکربوون: یێ ب ئاگرى بلەیزت ئەو دێ ب وى ئاگرى خوە شەوتینت و گۆتبوون ژى : گەر نانسى پیلۆسى پێ ل هێلا سۆر کر و چوویە تایوانێ ئەلبەتە سوپایێ چینێ دەستداهیلاى نامینت، لێ ئەو خانمە چوو و ب سلامەتى ڤەگەڕا ژى و کەڤێن چینیان نەچوونە د بیاڤێ جێبەجێکرنێدا، ڕاگەهاندکارێ بەربانگ دکتۆر فەیسەل قاسم د تویتەکا تڕانەدا بەڵاڤ کر: ((دیاربوو: کەفێن چینێ دژى نانسى عەرجرمێنە گەر بچیتە تایوانێ، نەک نانسى پیلۆسى، وان بەحسێ نانسى پیلۆسیێ نەکرینە)).
ئەڤ هەردوو کریارێن بەحسێ وان بوورین کەفتنە ل سەر ئێکا دویتر ئەمریکا ب گیانەکێ عنتەریێ تکساسى و یێ بێ منەتى ل هەمبەر هەڤڕکێن خوە مینا ڕۆسیا؛ هەتا بێ پویتەیى وبێ خەمى ژ هەڤپەیمانێن خوە ژى ل ئوڕۆپا نەخاسمە (ئەڵمانیا) بجهکرین، من بەحسێ بەردەوامیدانا وێیە ب سزایێن ئابۆریێن دژوار ئەوێن دژى رۆسیا سەپاندین، ب ئەگەرێ شەرێ وێ ل سەر وەڵاتێ ئۆکرانیا ل وى دەمى ئەڤێ سیاسەتێ کارتێکرنەکا تیژ ل سەر ئوڕۆپا کرى، ئەگەر نەبێژن ل پلەیەکا زێدەتر ژ کارتێکرنا خوە ل رۆسیا، لێ دکارین بێژین: نێزیکى وێیە.
ل ڤێرێ گرنگە خوەیا بکین: گەلۆ ئەمریکا چ مەرەم و پەیام ب ڤێ سیاسەتا زڤڕا بوورى هەیە؟ ئەو حەزدکت پەیامێن خوە ژکێ ڕا بشینت؟
ئەز بباوەرم واشنتون هەوڵ ددت، بۆ هەمى جیهانى، بۆ دوست و دوژمنێت خوە ڕۆهن بکت: کو ئەو هێشتا پیرنەبوویە، رۆژا وێ ژى – بەرۆڤاژى حەزا هەمى هەڤڕک و چەندین گەلێن جیهانێ – بەرەڤ ئاڤابوونێڤە ناچتن، پێگەهێن ویێن هێزا سیاسى و ئابۆرى و لەشکەرى نە ژدەستچووینە نە لاوازبووینە ژى.
ئەڤ هزرا لاوازکەفتنا مەزنترین هێزا جیهانى ل دەڤ بەهرەکا باش ژ چاڤدێرێن سیاسى ل ڤى ماوێ دویماهیێ زۆر بەربەڵاڤ ببوو، نەخاسمە پشتى چەند ڕۆدانێت شلقاف ئێخستینە دەریا سیاسیا نێڤدەولەتى، گرنگترینێن وان بۆیەران ئەڤەنە:
- پێشداچوونا چینێ و هندەک وەڵاتێن دویتر دبیاڤێ ئابۆرى و بازرگانیا جیهانى، هزرەک چێکر، کو ئەوا ئەمریکا ب هەمى ڕێکێن دژوار و یێن ب هێزا زڤر و نەرم و هەتا ب داکیرکرنا وەڵاتان ب دەستئانی، چین بێى زەحمەتەکا وەها دێ یاریا شەترەنجێ بتن و دێ شاهى ژى خۆتن.
- بۆیەرا دن: دەما فلادیمیر بۆتینى رۆسیا بەرەڤ شەرخوازى و جەنگێ ژبۆ داگیرکرنا ئۆکرۆانیا دۆست بۆ ئەمریکا و ئەوا حازریا خوە دکر بچیتە دقولپا ناتۆیێدا ئاژۆتى، ئەڤێ یەکێ ژى هزرەک وەسا پەیداکر: ئەمریکا گەهشتیە دەستپێکا داویێ، ئانکو یا ل سەرێ ژۆردانیا زەوالێ پشتى دۆمدرێژى دیتى ل کوبیتکا کەمالێ.
- خوەڤەکێشانا ئەمریکا ژ ئەڤغانستانێ، و ڤەگەڕانا تەڤگەڕا (تالیبان) ئەو هێزا ئەمریکا ب تیرۆرزم ناڤ دکر بۆ سەر عەرشێ دەستهەڵاتێ و کەفتنا زەلامێن واشنتون ل وى وەڵاتى مینا کەفتنا پیلێن دۆمینێ یێن هەڤپەسارتى.
ژ بەر وێ چەندێ بدیتنا من ئەمریکا ژبۆ خوەپێدڤى دیت- وەکۆ قەپخوازى – پاکیجەکا کریارێن شەرەنیخى و دژوار د دەمەکێ پیڤەریێ کێمدا بکتە پەیام ژ چەندین ئالیان ڕا ڤڕێکەتن، ل سەرێ وان ژى چین و ڕۆسیا.
تا نۆکە ئەمریکا یا ل پێشە، لێ وەکى ب عەرەبى دبێژن (دوام الحالْ من المُحالْ- بەردەوامیا ڕەوشێ وەکى خوە سەتەمبوونە) لەوا نەیا دویرە چین و ڕۆسیا قەبخوازیا ئەمریکا قەبوول بکن و بشێن بەرێ وێ بێخنە ژۆردانیێ، یان ژى ژبۆ لاوازکرنێ پاڵ بدەن، ئەڤێ چەندێ ژى ئەگەر و دیسان نیشانێن خوەیێن دیار هەنە.