سیاسەت وەک فەلسەفا دیرۆکێ
سیاسەتا دەولەتان، د جوگرافیا وان دایە/ ناپۆلیۆن
محسن ئۆسمان
سیاسەت ب خوە، وەک بەشەک ژ فەلسەفا دیرۆکێ‌یە، چونکو دیرۆک ب گەوهەرێ خوە دیرۆکا سیاسەتێ‌یە. ئێدی سیاسەتا دوهی دەسنیشانا سیاسەتا ئیرۆ دکەت و سیاسەتا ئیرۆ ژی دەسنیشانا سیاسەتا سوبەهی دکەت. لەورا مرۆڤ نکاریت، سیاسەتێ ژ دیرۆکێ جودا بکەت.
یەکە ژ ئارێشێن مە کوردان، چ مۆدێل و تێگەهێن مە بکارئانین، نەگەهشتینە ئاستێ بیردۆزیێ، لەورا د بازنێن خوەیێن تەسک دا مەلسینە. ژ بەر هندێ، ئەگەر مە بڤێت ئەم سیاسەتا ئیرۆ فام بکەین، دڤێت ل دەسپێکێ دیرۆکا دوهی فام بکەین. ئەگەر “تیۆرا نوویا مێکاڤیلی، “ل سەر دەستبەردان ژ هزرا مەبەستا میراتگەری فەلسەفا سیاسیا کلاسیک بیت”. پا ئەم کورد هێشتا ژ جڤاکا سروشتی، دەربازی جڤاکا سیاسی نەبووینە. لەورا نکاریت دەرفەتێن دیرۆکێ بکاربینین و ئەگەر بکاربینین ژی، نکارین بەردەوامیێ پێ بدەین.
هەرچەندە جوتیار ب کووری کەتیە بەر شرۆڤەکرنێن زانا و هزرمەندان، هەروەکو هایدیگەر دبێژیت، دەما مرۆڤ/ جوتیار سەرەدەریێ دگەل ئەردی دکەت، مرۆڤ فۆرمێ ئەردی دگوهەریت، داکو واتەیەکا دی بدەتە ئەردی. ئێدی دەما جوتیار ئەردی دکێلیت، فۆرم و بهایێ ئەردی دهێتە گوهەرین و ل داویێ ژی، بەرهەم دهێت، بەلێ پا تێکهلیا جوتیارێ کورد دگەل ئەردی، وەک بوون ب ئاوایێ بەرژەڤەندی، نەکو ب شێوێ گیانی/ ئەڤینی بوویە، لەورا بوون/ ژێیاتیا ئەردی ل نک مە گەلەکا کزە/ کزبووی. وەک ئەنجام، یێ ئیرۆ ل رەوشا مە بنێریت، دێ بۆ دیار بیت، کا چەند سرتا هلوشیانا جڤاکی خورتبوویە. مرۆڤ دکاریت بێژیت، هلوشاندنا ژێیاتی و هەست ب نەبوونێ، ڤاڤێرترین پێکهات و پرۆسێسا هوندریا جڤاکا مە یا بەرچاڤە. ئەڤە وەک فاکتەر، کەتیە کۆنتێکستا مە یا “سیاسی، هزری، جڤاکی و ئۆلی”.
ئەم گەلەك ل سەر باندۆر و دیرۆكا/ رەوشا ئاخێ، وەك جیۆ “سیاسی، جوگرافی و سەقای/ ئیکۆلۆگی” نە راوستیاینە. مە نکاریە گۆتنا ناپۆلیۆنی: “سیاسەتا دەولەتان، د جوگرافیا وان دایە”، وەک دوورهێل فام بکەین. لەورا دەما مرۆڤ ب دووبەندیا “جهـ و دەم”ی، ل تێکهلیێن د ناڤبەرا مانتالیتێت و ستراتیژیەتێ دا دنێریت، خویا دبیت، کو تێهزرکرنێن جهی پالپشتیێ ل سەر جوگرافیێ دکەن. ئەڤە ب خوە ژی، دگەل شوونوارێن دەمی دەولەمەند دبیت، کو ب ئەنجام راستی هشمەندیا دیرۆکێ دهێن. ئێدی جودابوونا تێگەهشتنێن ستراتیژی ب خوە، جودابوونا تێهزرکرنێن رەهندێن “جهدەمی”نە. بنێرە گلۆبالێ ئەم پتر ب کەشی ژ ئەردی‌ڤە گرێداین، کەش و وێنەیێ ئەرد و شوونوار بێ بهاکرن، کو تێکهلی ب هەموو رەهندێن خوەڤە، گرێدایی کەشێ گەردوونی کرن. لەورا دڤێت ب هشمەندیا جهدەمی، دووبارە ئاڤاکرنا ناسناما خوە، د چوارچووڤێن سەرهەڤیا دیرۆکی دا بەردەست بکەین، چونکو بێی ڤێ یەکێ مەرجێن دیاربوونا سەر شانۆیا دیرۆکێ ناهێتەکرن. ب ڤێ یەکێ، بیرئانینێن جهی/ ئاخێ، دبنە ناسناما کەسی و جڤاکی، کو د وژدان و خەیالا مرۆڤی دا رۆلی دبینن.
* ئەز نوکە کار ل سەر نڤیسینا ڤی بابەتی دکەم، دیارە ب کۆمێنت و پێشنیارێن هەوە، دێ ئەڤ مژارە دەولەمەندتر بیت.