درووشمێن سەختەیێن سەرۆک و دەسەلاتا کوردی
ژ دوهی تاکو ئیرۆ!
محسن ئۆسمان
ل دەسپێکێ دخوازم بێژم، ئەڤ رەوشا دوهی و ئیرۆ کورد تێرا دبۆرن، چەند ب خاپاندن و درووشمان هاتینە پێچان، وان درووشمێن “راستە هەر تشتێ دبێژن، بەلێ پا دەربرینێ ژ چ تشتی ژی ناکەن!”
گەلۆ مە رێبەر هەنە، بکارن ل ڤان جورە قووناغان، رۆلێ خوە ب ئاوایەکێ دوورهێلی ببینن؟ ب درێژیا دیرۆکا تەڤگەرێن نەتەوەیێن کوردی، هزرێن سەرکردە و سیاسیێن کورد، نەگەهشتینە ئاستێ قووناغا لێ ژیاین، لەورا خەبات و پێکۆلێن وان ژی ل چاخ و جهێن شاش هاتینەکرن. لەورا ئەو هزر و ئیدیۆلۆگیا د سەرێ رێبەرێن تەڤگەرێن نەتەوەییا کوردی دا، چ گرێدان دگەل دوورهێلی نەبوو/ نینە. سەرباری نە خواندنێن دوورهێلی/ ئەقلانی، تەڤ دیرۆکا مە ب تراژیدیان بارکریە، چونکو سەرکرداتیا کوردی ل ئاستێ ڤێ رەوشا ئالۆز و پێشهاتان نەبوویە/ نینە. ئەزموونان بۆ مە دیارکر، کو ئەڤ سەرکرداتیێن هەین، پێشهات و گوهەرینان باش فام ناکەن. ژ بەر هندێ ژی، لۆژیکا بوویەران دگەل یا دوورهێلی هەڤناگرن. لەورا ئەڤ سیستەم و ئەقلیەتا سەرکردێن کورد پرۆسێسە دکەن، دەربرینێ ژ تەڤگەرا سروشتیا هێزا دیرۆکێ ناکەن. ب ڤێ یەکێ، رێبەر و سەرکردێن کورد، چ نێرین و خواندنێن دوورهێلی بۆ ئیرۆ و سوبە نەبوون/ نینن، چونکو سەرکرداتیا کوردی، نە دکاریت خوە ژ شۆپێن دوهی رزگار بکەت و نە ژی دکاریت دەربازی سرتا ئیرۆ و سوبە ببیت.
هشمەندیا سەرۆک و رێبەرێن سەد سالێن تەڤگەرێن کوردی، گەلەک بەرتەسک و سینۆرداربوون. ئانکو راستە سەد سالێن تەڤگەرێن کوردی، سەرۆک/ سەرکردە هەبوون، بەلێ ل ئاستێ قووناغ و ئاراستەکرنێ نەبوون، بەلکو وەک کەتواری و بێکەسی بوو. راستە کێشا راست و دوورهێلیا سەد سالێن تەڤگەرێن کوردی “نان، ئەرد و روومەت” بوو، بەلێ پا کوردان هندەک درووشم وەک حەز بلندکرن، چونکو نە دوورهێلی و خوەیی شەنگستێن تیۆری بوون. ب ڤان پاشخانان، ئەقلێن کەڤنەشۆپێن رێبەر و سەرۆکێن مە، خوە د بازنەکا ڤالا دا دووبارە دکر/ دکەن.
هەرچەندە دەڤەر/ رۆژهلاتا ناڤین ل بەر گوهەرینێن دژوارە، لێ هشمەندیا رێبەرێن مە تەڤلی چاخێ دائێخستیێ دیرۆکێ بووینە. بنێرە هێشتا سەرکردێن کورد تێنەگەهشتینە، کو سیاسەت مێتۆد و ئالاڤەکێ فەروەری و ئاراستەکرنا خەلکی/ جڤاکیە، بەلێ پا هشمەندیا سەرکێشێن تەڤگەرێن کوردی، دبنە پیڤەرێن کریار و تەڤگەرێن مە ژی، چونکو گرفتێن مە، ب خوە گرفتێن سەرکردێن کوردن. ئها ب ڤی ئەقلی، رێبەر و توێژا سەردەستا سیاسیا مە، دخوازن ڤان گەلان برێڤە ببەن. لەورا ئەگەر ئەم ل سەر مێتۆد و رێکا تێهزرکرنا ئەقلێ مرۆڤێ کورد نەراوستین، دیارە ئەم هنگی نکارین دەسنیشانا ئالاڤێن بەرهەمئینانا هزر و تێگەهێن، ئەڤ سەرکردە ل سەرچووین ژی بکەین.
دیارە ئەڤ رەوشێن هوسا، نە بەس نکارن کاراکتەرێن ئۆتۆنۆم بەرهەم بینن، بەلکو هەرتم ئەڤ کاودانە بەرێ گەل ددەنە دژمنەکی، چونکو “یەک ژ ساخلەتێن کاراکتەرێن ئالۆز/ دوودل ئەوە، هەرتم هەوجەی دژمنەکینە، دا شەرێ دگەل بکەن/ لوسیان پەی ــ L. Pye”. ب ڤێ یەکێ، مە ژ بۆ پاراستنا رێبەر/ سەرۆکێن خوە ژی، گرفت و دژمنێن وەهمی درستکرینە. ئها هوسا سەردەستێن ڤان دەڤەران، کێماسیێن خوە ب درووشم و تێگەهێن مەزن پرکرینە!
گەلۆ ئەڤ هەموو پێناس و درووشمێن مە کوردان، دگەل پێشکەتن و هێزێن جڤاکی دگونجن؟ ل دەسپێکا سەرهلدانا پرسا نەتەوەییا کوردی، پتر وەک درووشمەکێ سیاسی، ژ هزر و ئیدیۆلۆگیا نەتەوەیی بوویە و هێشتا ژی هەرا بەردەوامە. لەورا هزرا نەتەوەییا کوردی پتر درووشمەکێ سیاسی، ژ پرسەکا ئیدیۆلۆگی و ئەقلانی وەرگرتیە. ئانکو هێشتا هزرا نەتەوەیی ل ناڤ کوردان، ب درستی نەهاتیە چاندن و دامەزراندن، چونکو پرۆسێسا مە یا نەتەوەبوونێ، هێشتا ژ سینۆرێن دلینی و درووشمان دەرباز نەبوویە. ئەڤە ب خوە ژی وێ دگەهینیت، کو مە هزرا نەتەوەیی نەبوویە.
راستە ڤێ پرۆپاگەندە و تێگەهشتنێ، خوە ب سەر هەموو گەهێن جڤاکێ دادایە، بەلێ پا خەبات و گوهەرینێن جڤاکان، ب پرۆپاگەندە و درووشمان ناهێنەکرن. ئانکو ئەم پتر ل سەر پرۆپاگەندە و درووشمان، نەک ل سەر چارەسەریان دژین. ئێدی ل شوونا پێکۆلا بجهئینانا درووشمان، بیردۆزیا ل سەر درووشمان هاتە ئافراندن. داکو ئەڤ خاپاندن و هلچوون دووبارە نەبن، دڤێت سەر ژ نوو ل هزر و گۆتنێن مە بهێنە ڤەکۆلین، داکو ئێدی چ جاران درووشمێن بریقەدار مە نەخاپینن. ژ بەر هندێ، دڤێت ئیرۆ راستکرنا هشمەندیا مە، ل سەر ڤان تەڤ درووشم و تێگەهان بهێتەکرن. ب درێژیا تەڤگەرێن کوردی، درووشمێ خوە رزگارکرن ژ بنواشێ ئابۆری و جڤاکیا کەڤنار نەهاتیەکرن. ب ڤێ یەکێ، درووشمێ رزگارکرنا کوردستانێ، دەربازی پاراستنا مالباتان بوویە. ئها ئەڤی ئەقلی وەکریە، کو درووشمێن مەزنێن مە ببنە قوربانێ مەبەست و ئارمانجێن بچووکێن دەسەلاتێن کوردی. مرۆڤ دکاریت بێژیت، نە سەرکەتنا قووناغا برێڤەبرنێ، ژ ئەنجامێن بێ بنگەهیا قووناغا یەکێ هاتیە، چونکو ئەڤ درووشمێن تەڤگەرێن کوردی بلند دکرن، هەڤپاری درووشمێن جڤاکی و ملەتی وەک “دادپەروەری، وەکهەڤی و ئاشتیا جڤاکی” نەبوون، بەلکو درووشمێن دلینی و پرۆپاگەندێ بوون، لەورا دگەل دەمسالان هلوەریان!
ئارمانجێن تەڤگەرێن نەتەوەبوونا کوردی بۆ درووشمان هاتنە گوهەرین، دیارە درووشم ژی نابنە بەشەکێ پرۆسێسا گوهەرینان. مرۆڤ دکاریت بێژیت، ئەڤ درووشمە نە مێتۆدەک ژ بۆ فامکرنا دوورهێلی و گوهەرینا ئالاڤێن سەرەدەریێ بوون، بەلکو خەلکێ مە یێ سادە ب درووشمێن “نەتەوە، ولات و کوردینی” دهاتە گەرمکرن/ سێلماندن.
گەلۆ بۆچی ئەقل و شیانێن بچووک، حەز ژ گۆتن و پەیڤێن مەزن دکەن؟ مرۆڤ دکاریت بێژیت، خەلک ب درووشمێن زیق و ئاخڤتنێن خوەش دهێنە خاپاندن، کو ئەڤە ب خوە ژی جورەکێ ستەمکاریا نەرمە، چونکو پرۆپاگەندە ژی ب پلا یەکێ، پالپشتیێ ل سەر یاریا ب پەیڤان، کو خاپاندن و هلدێرانا درووشمێن زیق دکەت. ب تایبەتی ژی، مرۆڤ ڤێ لاوازی و بێمرادیێ، د درووشمێ مەزنێ “کوردستان یان نەمان!” دا، کو جاران سەردەستی هەستێن تەڤایا گەلی بووی، دبینیت.
راستە د تەڤەگەرێن نەتەوەیێن ئەرەبی دا، درووشمێ “حەزا ولاتی ژ ئیمانێ‌یە” بەرهەمئانی، بەلێ کوردان وی چاخی مۆرالا خوە ب درووشمێ “کوردستان داروبەرە، نیشانا مە خەنجەرە” گەرم دکر! لەورا مێتۆدێ هزریێ تەڤگەرێن کوردی، هندێ رۆهن و ئاشکرا نەبوو، داکو درووشمێن وان بلندکرین ژی دوورهێلی بن. ئها هوسا درووشمێن مە ژ بیاڤێ پرۆسێسێ، دەربازی وارێ گۆتار و پرۆپاگەندێ بوون. ئەڤ پرۆپاگەندە و راکرنا درووشمێن مەزنێن مە ژی، ژ پرسێن ناسنامێ و ژ سەرهەڤی و کووراتیا ڤان گرفت و قەیرانان دهێن، لەورا پارتێن مە ژ بلنداهیێ كەتن.
ل ڤێرێ دپرسین، ئەرێ ما ئیرۆ کوردان درووشم و ئارمانج ماینە؟ دبیت تەڤگەرێن کوردی، هزر و درووشمێن هشیارکرنا گەلێ کورد هەبن، بەلێ پا نە دوهی و نە ژی ئیرۆ، پرۆژێن هزریێن هشیارکرن و ئاراستەکرنا ملەتێ کورد نەبووینە. لەورا دڤێت هزر د گوهەرینا درووشم و ئارمانجێن خوە ژی دا بکەین، چونکو ئەڤنە دبنە پرۆژێن پاشەرۆژێ. ل سەر ڤی بنگەهی، درووشمێن ڤان جورە دەسەلاتان “هەموو یان هەموو بۆ من”، چونکو دەستێ خوە دانایە سەر تەڤ ژێدەرێن ژیانێ. ب گشتی، دەسەلاتا/ پارتێن کوردی بێ ئەختوباری و خیانەت ل درووشم، تێکۆشەر و خوینا شەهیدان کریە. ل ڤێرێ پرسیارەکا پارادۆکس بەرچاڤ دبیت، ئەرێ گەلێ کورد چ مایە بۆ کوردینیێ نەکربیت و دەسەلات و سەرکرداتیا کوردی ژی، چ مایە ب سەرێ ڤێ گەلی نەئینابیت؟!
بەرلین، 2023.04.02