ئاستەنگێن کاراکتەرێ مرۆڤێ کورد ئەقل و هزرن!
گەلۆ ئەم چەند دکارین پرسێن سەنترالی “دوورهێلی، دیرۆکی و سیاسی” دەرێژ بکەین؟ ئەرێ ئەڤ هەژاریا ئەقلێ مە، ئەنجامێ دوودلیا پرسانە یان پرسێن دوودلە؟ گەلۆ ئارێشێن مە، ژێدەرێن خوە ژ هەژاریا دیرۆکی یان هزری وەردگرن؟ ئەرێ ئەڤ دوورهێلێ ئەم سەرەدەریێ دگەل دکەین، هەر ئەو دوورهێلە یێ هەستێن مە وێنە دکەن؟
گەلێن رۆژهلاتا ناڤین و ب تایبەتی ژی کورد، د ناڤبەرا ئەقل و کولتورێ کەڤنار و لەز و سەردەستیا هێرشێن تەکنۆلۆژیا/ گلۆبالێ دا دنالن. ئەڤاهە ژی، ڤالاتیەکێ د ناڤبەرا هزر و دوورهێلی دا درست دکەت. لەورا ئەم سەرەدەریێ دگەل دوورهێلی نەوەک دوورهێل، بەلکو وەکو خەیال دکەین. دیارە ئەرکێ ئەقلی ل هەمبەر دوورهێلی ب خوە، دەسپێشخەریا راڤەکرن و ئاشکراکرنا ئەلەمێنتێن رێگریا جڤاکی دکەن و خویاکرنا ئاسۆیێن بەر ب وەرارا دوورهێلی ڤە دچنە. دەما ئەم پرۆژە و خەونان ل سەر دوورهێلێ خوە ئاڤا دکەین، دڤێت ڤان بیاڤێن دبنە پێکهاتێن پرانیا جڤاکێ مە ل بەرچاڤ بگرین، چونکو جودابوونەکا مەزن د ناڤبەرا تێهزرکرن و دوورهێلێ مە دا هەیە. لەورا خەون و هیڤیێن ل سەر دوورهێلی و ئەقلی نەهێنە ئاڤاکرن، دێ تەمەنەکێ کورت، شۆک و بێهیڤیبوونێ پەیداکەت. ژ بەر هندێ دڤێت ئەڤ گەلە، خوە ژ یۆتۆپی و رۆمانسیەتێن جوان رزگار بکەت. ب ڤێ یەکێ، دڤێت ئەم ب دوورهێلانە جڤاکا خوە بخوینین، چونکو هشمەندیا سەختە نکاریت نە دوهی هلسەنگینیت و نە ژی سوبەهی بخوینیت.
هشمەندێ کورد، نکاریە تێهزرکرنێن ئەقلانی ل سەر دوورهێلێ سیاسی و هزری بدەتە مە، هێشتا ئەڤێ هشمەندیێ پێکۆل نەکریە مافێ هزرکرنا پرسگرێکێن “ئابۆری، سیاسی و جڤاکی” یێن گەلێ مە بدەتە ئەقلی. لەورا ئەڤ هزرێن تا نوکە سەردەستی هشمەندیا مە ژی بووین، نکارن نێرینەکا دوورهێلی ل سەر بوویەر و پێشهاتێن چارەنڤیس بدەنە مە. لەورا دبێژین، ئەگەر دوورهێلێ خوە و دەڤەرێ فام نەکەین و هەڤسەنگیا هێزێن دەسەلاتدارێن دەڤەرێ ناسنەکەین، دێ چەوا کارین دۆزا گەلێ کورد ب ئاوایەکێ تەندرست ئاراستەکەین. ب ڤێ یەکێ، دبیت دوهی/ ئیرۆ دەسەلات/ پارتێن کوردی، بکارن خەلکی کۆم بکەن، بەلێ نکارن ئێدی خەلکی ب ئاوایەکێ دوورهێل و تەندرست برێڤە ببەن.
ئیرۆ ئەم راستی دوو تێگەهێن ئالۆزێن “ئۆل و هەڤولاتی/ تاک” هاتینە، چونکو ل رۆژهلاتا ناڤین و ب تایبەتی ژی کوردان، کەدەکا مەزن بۆ گوهەرینا پارت و کەسان دایە، بەلێ پێکۆلا گوهەرینا بنواشێ کلاسیکیێ جڤاکی نەکریە. لەورا گەلێ کورد تێکۆشینەکا مەزن کریە، لێ هزر د “سروشتێ دەسەلات، فۆرمێ دیالۆگ و شێوازێ فەروەریێ” دا نەکریە. ژ بەر هندێ، ئیرۆ خەلکێ مە ل هەمبەر دەسەلاتا کوردی، راستی شۆکبوونێ هاتیە.
دەما جڤاکێن زیندی راستی ئارێشێن ئەقلی و سیاسی دهێن، روو ل هزرمەند و فیلۆسۆفێن شەهرەزایێن ڤان واران دکەن. ب ڤێ واتەیێ، رەوشا ئیرۆیا کوردستانێ ژی، دخوازیتە دوبارە خواندنا زانا و هزرمەندێن ڤان بیاڤان، مینا “گرامشی، هانا ئارێنت، کارل شمیت و…”. گرامشی بۆ وارێن “جڤاکا سڤیل/ سیاسی، هەژمۆن رەوشەنبیریێ و رەوشەنبیرێ ئۆرگان”، هانا ئارێنت ل سەر هزر و فەلسەفا سیاسەتێ و هەروها کارل شمیت ژی ل سەر پرۆسێسا تیۆلۆگی و سیاسەتێ. سەرباری هزرێن گرامشی دکارن ئالاڤێن رەخنەیێن پێدڤی ژ بۆ فامکرنا گرفتان بەرهەم بینن. ئەگەر ل پەی گرامشی دیرۆک ب تەڤایا خوە، دیدەڤانیا ل سەر ئیرۆ بیت، پا رەوشا مە یا نوکە بەرهەمێ سەرهەڤیا دیرۆکا مەیا پر ئالۆز و دودلە. لەورا ئەگەر مرۆڤ دیرۆک بیت، پا دیرۆکا خوەمالی بێی دیرۆکا جیهانی، نکاریت هێز و ژیانێ بدەتە هەبوونا خوە. مرۆڤ دکاریت ب زەلالی جودابوونا د ناڤبەرا ئۆل د دەسەلاتێ/ دەولەت و جڤاكێ دا، ل ئەزموونا هەردەما دیمۆكراتیا هندستانێ و كۆدەتایێن بەردەوامێن پاكستانێ ببینیت.
ئەڤا ئیرۆ ل کوردستانێ و دەڤەرێ رووددەت، دەرئەنجامێن گرفتێن هزری و ئەقلی، دەربازی دوورهێلیا هێزا رەق و دەمارگیریێ بووینە. ب ڤی ئاوایی، سیاسەت ل ڤان دەڤەران، وەک بەرخوەری، نەکو بەرهەمداریێ دهێتە بکارئانین. لەورا مە نکاری ژ قووناغا تێگەهشتنێ، دەربازی تێگەهشتنا قووناغێ ببین. ئها ڤێ رەوشێ، ئەم ب گەمارا ئەقلێن کەڤنار، توورە و دەمارگیر بارکرین! ئێدی نەبەس ب تەنێ تیۆرێن مەزن ژیانێ دگوهەرن، بەلكو هەڤركیێن مەزن ژی دكارن ژیانێ بگوهەرن، لەورا هزرێن ژ دەرڤەی هەڤركیان درست دبن، هزرێن بێ باندۆر و سەرڤەنە. ئێدی هزرێن مەزن ئەون، یێن گوهـ ل دەنگێ هەڤركیێن “توێژ، چین و پێكهاتێن جڤاكی” دگرن.
ب ڤێ یەکێ، دڤێت ب رژدی كار ل سەر كەشێ گشتیێ كوردستانێ بهێتەكرن، چونكو ئەڤ كەشە رێكا گوهەرین و پێشداچوونێ خوەش ناكەت. لەورا چ گرێدان ب دوورهێلی و پراکتیکی‌ڤە نینە، چونکو د سەر گۆتارێن جودا ژی دا، لێ تەڤ ب هەمان ئالاڤ هزر دکەن. ب واتەیا هێشتا سیستەمێ هزریێ مرۆڤێ کورد، نەگەهشتیە دارێژتنا سیستەمەکێ ئیدیۆلۆگیێ رۆهن و ئاشکرایێ وارێ تیۆری و پراکتیکی. ب ڤێ یەکێ، هزرمەندێن کورد ژی، دکارن بلۆکێ دیرۆکی وەک ئالاڤەکێ هزریێ هلوشاندنا سیستەمێن ئیدیۆلۆگیێن هەیی د کولتورێ کوردی دا بکاربینن، چونکو سیستەمێن هاڤیێن دەم و جهێن خوەنە. ئێدی تێگەهێ بلۆکێ دیرۆکی د گەوهەرێ خوە دا، نێرینەکا دوبارەیا گۆتارا هەڤرکیا ئیدیۆلۆگیانە. ب ڤێ یەکێ، مرۆڤ دکاریت ڤی بلۆکێ دیرۆکی، وەک ئالاڤێ هەڤگرتنێ د جودابوونا کوردان دا بکاربینیت.
راستە ئەم د ناڤبەرا مافداری و سەردەستیێ دا دژین، بەلێ پا دیسان ئاخڤتن ب دلپاكی ل سەر هەر ئارێشەکێ بیت، ب خوە جورەكێ چارەسەریێ‌یە. لەورا دڤێت پشتی ڤێ دیرۆك و ئەزموونا درێژ، نێرین و پێڤەندیێن مە دگەل ڤان دیاردە و تێگەهان بهێنە گوهەرین، چونکو ئەڤ هەموو شەرێن ناڤخوەیی و تراژیدیای ب سەر گەلێ مە دا هاتین، هێشتا مە نکاریە رێکا تۆلێرانسیێ خوەش بکەین.
ب گەلەمپەری، راستە ئیرۆ گوندێ جیهانێ ب تەڤنێ تێکهلیان مرۆڤاتی، مینا مالباتەکا مەزن ب هەڤرا گرێدایە، بەلێ پا مە کوردان چ مێتۆدێن رەخنەیی نەبووینە، داکو بکەینە نەخشەرێکا راڤەکرنا جوگرافیا ئەقلێ/ کاراکتەرێ مرۆڤێ کورد. مە کوردان نکاریە نە خوە و نە ژی جیهانێ بخوینین. لەورا “رەشبینیا ئەقلی و گەشبینیا حەزێ/ گرامشی”، زالی سەر پرۆپاگەندێن مەیێن بێ واتە و مۆرال بوویە!
ب کورتی، راستە گەلێ مە قوربانیێن مەزن داینە، بەلێ مەرج نینە ئەنجامێن مەزن و باش هەبن، چونکو مە ل دەم و جهێن شاش دەست ب خەباتا خوە کریە و هێشتا ژی بەردەوامین!
محسن ئۆسمان
بەرلین، 2022.08.06